تبعیض به معنای رفتار ناعادلانه یا تعصب آمیز با کودکان به دلیل ظاهر، سن، جنسیت، انتظارات خانواده، استعداد و غیره است.
تبعیض به معنای رفتار ناعادلانه یا تعصب آمیز با کودکان به دلیل ظاهر، سن، جنسیت، انتظارات خانواده، استعداد و غیره است. تبعیض بین فرزندان از سوی والدین می‌تواند روی نوع رفتار آن‌ها با فرزندانشان تأثیرات زیادی داشته باشد. گذراندن وقت بیشتر با یک فرزند، دادن امتیازات بیشتر، سخت گیری کمتر و رفتارهای این چنینی می‌تواند نشانه‌هایی از تبعیض گذاشتن بین فرزندان یک خانواده باشد. این رفتارها عمدتا از سوی والدین ناآگاه توجیه می‌شود، اما متأسفانه تاثیرات تبعیض بین فرزندان روی رشد و سلامت روان کودکان تأثیرات منفی گذاشته و می‌تواند رفتارهای آینده کودک در بزرگسالی را تحت تأثیر خود قرار دهد. تبعیض بین فرزندان می‌تواند انواع و دلایل مختلفی داشته باشد. به بیان انواع تبعیض بین فرزندان می‌پردازیم؛
۱. تبعیض بر اساس سن
معمولاً فرزند بزرگ خانواده به دلیل اینکه وارث خانواده است، مورد حمایت بیشتری قرار می‌گیرد. این تبعیض بیشتر در مورد فرزندان پسر اعمال می‌شود تا دختر. این نوع تبعیض جنسیتی بیشتر ریشه در فرهنگ‌های سنتی و تفکرات قدیمی دارد. از سوی دیگر کوچکترین فرزند خانواده نیز گاهی به شکل دیگری مورد حمایت قرار می‌گیرد، زیرا به اصطلاح ته‌تغاری خانواده است و والدین از او در برابر آزار و اذیت خواهر و برادرهای بزرگتر محافظت می‌کنند. این موضوع حتی زمانی که آن‌ها به اندازه کافی بزرگ هستند تا از خود دفاع کنند نیز ادامه پیدا می‌کند. فرزندان وسطی اما معمولاً تحت حمایت والدین قرار نمی‌گیرند. آن‌ها به ندرت مورد علاقه خانواده هستند، مگر اینکه واقعا دستاوردی برجسته داشته باشند. سندرم کودک میانی، همانطور که از نامش پیداست، یک پدیده واقعی است که امروزه برخی از روانشناسان در حال مطالعه روی تأثیرات منفی آن هستند.
۲. تبعیض بر اساس جنسیت
تبعیض بر اساس جنسیت نیز یکی از رایج‌ترین انواع تبعیض بین کودکان است. جالب است بدانید که این تبعیض اغلب به نسبت فرزندان پسر به فرزندان دختر در یک خانواده بستگی دارد. برای مثال اگر خانواده‌ای دو دختر و یک پسر داشته باشد، معمولاً فرزند پسر مورد علاقه والدین خواهد بود. البته تبعیض بر اساس جنسیت در نتیجه تفکرات سنتی و مردسالاری، بیشتر معطوف به فرزندان پسر می‌شود. در چنین خانواده‌هایی حتی اگر یک پسر و چند دختر باشند، پسر لقب وارث خانواده را کسب می‌کند. والدینش معتقد هستند که او مهم‌تر از خواهرانش است و ممکن است از آن‌ها انتظار داشته باشند که از او اطاعت یا مراقبت کنند.
۳. تبعیض بر اساس شخصیت
گاهی اوقات، یکی از بچه‌های خانواده بامزه‌تر، خوش صحبت‌تر، یا با استعدادتر از بقیه است و این موضوع به‌طور خودکار باعث تبعیض بین فرزندان یک خانواده می‌شود. در برخی موارد نیز کودک ممکن است علایق متفاوتی نسبت به والدین خود داشته باشد و مورد تبعیض قرار بگیرد. چراکه برخی والدین تمایل دارند از کودکی که بیشتر شبیه خودشان به نظر می‌رسد یا رفتار می‌کند، حمایت بیشتری کنند.
۴. تبعیض بر اساس ناتوانی
اگر یکی از کودکان ناتوانی یادگیری یا اختلالی (مانند اوتیسم یا ADHD) داشته باشد، می‌تواند باعث تبعیض بین فرزندان شود. کودک معلول یا به طور کامل نادیده گرفته می‌شود و یا به شدت و بیش از حد مورد حمایت و توجه والدین قرار می‌گیرد.
۵. تبعیض بر اساس توانایی
اگر والدین استعداد، مهارت، مسیر شغلی خاصی داشته باشند، ممکن است به دنبال آرزوهایشان در فرزندانشان بگردند. در این صورت فرزندانی که علائم این توانایی‌ها یا علاقه به آن‌ها نشان می‌دهند مورد حمایت بیشتری قرار می‌گیرند. متأسفانه این نوع تبعیض بین فرزندان بسیار شایع است و تأثیرات منفی زیادی در روحیه و روان کودک می‌گذارد.
متأسفانه بسیاری از والدین از سر ناآگاهی در چرخه تبعیض بین فرزندان قرار گرفته و صدمات روحی و روانی زیادی به فرزندان خود وارد می‌کنند. این والدین معمولاً از عواقب تبعیض بین فرزندان آگاه نیستند. یکی از این عواقب و تأثیرات منفی تبعیض در کودکان، کاهش عزت نفس کودک است. میزان عزت نفس کودک با آسیب رفتاری او رابطه مستقیم دارد. کودکی که از سنین پایین در معرض تبعیض در خانواده قرار گرفته، زمانی که وارد سنین نوجوانی می‌شود، احتمال بیشتری دارد که دچار آسیب رفتاری شود. از سوی دیگر نابرابری در سطوح تشویق و حمایت بین فرزندان یک خانواده باعث می‌شود که کودکانی که مورد تبعیض قرار گرفته‌اند، به توانایی‌های خود شک کرده و نتوانند به پتانسیل کامل خود دست یابند. عواقب تبعیض بین فرزندان در دوران کودکی، از طریق پرخاشگری و رفتارهای نامناسب بروز کرده و در نوجوانی و اوایل بزرگسالی خود را به شکل علائم افسردگی نشان می‌دهد. به علاوه فقدان تأیید والدین ممکن است خلأ در زندگی فرد ایجاد کند که به راحتی پر نمی‌شود. این امر به‌ویژه در فرهنگ‌های مردسالارانه که طرفداری صرفاً مبتنی بر جنسیت است، صدق کرده و باعث می‌شود دخترها را در دستیابی به حقوق اساسی خود مانند آموزش، آزادی مالی و آزادی بیان محدود کند. فراموش نکنید عواقب انواع تبعیض بین فرزندان می‌تواند برای آینده فرزندانتان مضر باشد. از این رو به بیان راه‌کارهایی برای جلوگیری از عدم تبعیض در خانواده می‌پردازیم؛
۱. داشتن تربیت برابر
از همان روز اول، دختر و پسر باید به طور یکسان تربیت و دوست داشته شوند و از آن‌ها مراقبت شود. رابطه والدین با فرزندان اساس رشد آن‌هاست. کودکان ممکن است با سرعت‌های متفاوتی رشد کنند، اما نقاط عطف رشد برای پسران و دختران یکسان است. بازی کردن، کتاب خواندن، غذا خوردن با یکدیگر و دیگر فعالیت‌هایی از این قبیل به کودک کمک می‌کند تا بدون توجه به جنسیت، یاد بگیرد و رشد کند. زمان حضور در مدرسه، بازی یا انجام کارهای خانه، برای دختران و پسران باید به میزان مساوی باشد.
۲. اختصاص دادن فضا برای بازی به طور برابر
والدین باید فرزندان را به طور یکسان درگیر بازی می‌کنند. والدین باید به دنبال اسباب‌بازی‌ها، کتاب‌ها و بازی‌هایی باشند که فرزندان را توانمندتر کند و باعث رشد مهارت‌های اجتماعی و شناختی آن‌ها شود. اسباب‌بازی‌هایی که سبب رشد خلاقیت فرزندان می‌شود یا کتاب‌هایی که قهرمانان زن و مرد را در نقش‌های غیرکلیشه‌ای و غیرسنتی به تصویر می‌کشند، انتخاب‌های خوبی هستند.
۳. انتخاب اسباب بازی‌ها با دقت
والدین باید فرزندان خود را تشویق کنند تا با انواع اسباب‌بازی‌ها سرگرم شوند و بازی کنند. هم دختران و هم پسران می‌توانند با عروسک‌ها و اسباب بازی‌های آشپزی بازی کنند و همچنین می‌توانند در بازی‌هایی با فعالیت بدنی بیشتر شرکت کنند. آن‌ها باید سعی کنند از بازی‌ها و اسباب بازی‌هایی که عمدا کلیشه‌های جنسیتی را تقویت می‌کنند، مانند بسته‌بندی صورتی برای دختران و آبی برای پسران، اجتناب کنند. فرزندان را از بازی با اسلحه‌های اسباب بازی و بازی‌های دیجیتالی خشونت‌آمیز یا جنسی منع کنند و در عوض آن‌ها را تشویق کنند تا به سمت ورزش یا بازی‌هایی با فعالیت بدنی بیشتر بروند.
۴. الگوی مناسبی برای کودکان باشند
فرزندان، والدین خود را الگو قرارمی‌دهند. والدین باید یک الگوی مناسب برای فرزند خود باشند و کلیشه‌های جنسیتی را به چالش بکشند. به عنوان مثال، پدران می‌توانند در آشپزی و نظافت شرکت کنند یا مادران بازی‌هایی در فضای باز با کودک خود انجام دهند. پدر و مادر، هر یک باید نقشی برابر در پرورش و پیوند با فرزند خود و مراقبت از او داشته باشند. گذراندن وقت با هم به عنوان یک خانواده مهم است، پس خانواده باید زمانی را به بودن کنار یکدیگر اختصاص دهند. این کار به عزت نفس فرزندان و پیوند بین والدین کمک می‌کند.
۵. استفاده از کلمات و جملات مناسب
والدین باید از بیان لطیفه‌ها یا عباراتی که کلیشه‌های جنسیتی را تقویت می‌کند، خودداری کنند به عنوان مثال هرگز نگویند که گریه کردن کار دخترهاست. آن‌ها باید از نظر عاطفی با فرزند خود، بدون در نظر گرفتن جنسیت او، باز و پذیرا باشند و او را تشویق کنند تا احساسات خود را بیان کند. مهمترین کار این است که والدین از تخصیص و تثبیت هویت جنسی کلیشه‌ای به فرزند خود خودداری کنند. درعوض، کودک خود را تشویق کنند تا احساس هویت خود را در یک محیط پرورش‌دهنده و پذیرنده ایجاد کند.
بنابراین بسیاری از والدین آگاهانه یا ناآگاهانه با اعمال تبعیض میان فرزندان موجب اختلاف بین آنان و دلسردی از زندگی می‌شوند. تبعیض در برخورد با خطاها و اشتباهات فرزندان موجب سلب اعتماد به نفس در آنان می‌شود. تاکید بسیار بر جنسیت کودک و تمایز قائل شدن زیاد میان دختر و پسر، یکی از موانع مهم رشد خلاقیت کودکان در برخی خانواده‌هاست. رفتارهای ناسنجیده، غیردقیق و تبعیض‌آمیز والدین در میان کودکانشان، خواسته و یا ناخواسته هم به صورت فعال و هم به صورت منفعل در عکسالعملها و رفتارهای فرزندانشان تأثیر می‌گذارد. یکی دیگر از عواملی که باعث برانگیختن حسادت در فرزندان می‌شود، رفتار تبعیض‌آمیز والدین است. از این رو، اسلام به برقراری عدالت بین فرزندان توصیه می‌کند.