من برادري 8 ساله دارم كه در كلاس دوم دبستان مشغول به تحصيل است. رفتارش در خانه بسيار شرور و زورگو و در محيط مدرسه بسيار آرام و خجالتي و گوشه گير است. در اين مورد لطفاً مرا راهنمايي كنيد.
پاسخ:
1. پرخاشگري:هر يك از حالت هاي رفتاري كودكان در منزل و در مدرسه مي تواند دليل و علتي خاص داشته باشد و البته شناخت اين علل در حل مسائل مربوطه اهميت دارد. پرخاشگري، زورگويي و از طرف ديگر خجالتي بودن و گوشه گير بودن در كودكان حالاتي هستند به دنبال علل و عوامل مختلف، كه كنترل و تعديل آنها همان طور كه بيان شد به شناخت اين عوامل بستگي دارد. بر همين اساس شرايطي مي تواند زمينه ساز بروز رفتارهاي پرخاشگرانة كودكان در محيط باشد كه برخي از آنها عبارتند از:
1. عوامل زيستي محيطي: مثل آلودگي هوا و آلودگي صوتي و سرب حاصل از سوخت اكسيد دو كربن كه از وسايل نقليه ناشي مي شود.(1)
2. ولادت جديد و توجه اطرافيان به نوزاد.
3. امر و نهي هاي مكرر.
4. خشونت هاي مكرر اطرافيان باعث لجبازي مي شود.
5. معاشرت با افراد لجباز و زورگو
6. شرايط فيزيكي و مزاجي كودك: گاهي اعتراض هاي او منطقي است و بخاطر برآورده نشدن نيازهاي فيزيولوژ يكي اوست كه ممكن است بزرگترها بخاطر گرفتاري ها به آن توجه نداشته باشند، مانند تغذيه و نوع تغذيه كه سوء تغذيه زمينة پرخاشگري را فراهم مي سازد، عواملي مانند گرسنگي و نخوردن صبحانه قبل از مدرسه از اين قبيل هستند همچنين يبوست، انگل هاي معده اي، اختلالات گوارش، دردهاي مداوم خود عاملي اند كه به اين رفتارها دامن مي زنند.
7. شرايط رواني و ذهني: مانند خستگي
8. شرايط خانوادگي: اگر جو حسادت، تندخويي، خصومت و زورگويي در ديگر افراد خانواده حكمفرما باشد، رفتارهاي نامطلوب در كودكان رشد و قوت مي يابد (وجود الگوهاي نامطلوب)
9. محيط اجتماعي: شرايط مهيج و ستيز آفرين مانند ديدن فيلم هاي مهيج و جنگي و بازي هاي خشن كامپيوتري نيز آرامش رواني- عاطفي را از كودكان سلب مي كند.(2) و كودك در خانه كه احساس مي كند كسي با او كاري ندارد، آن رفتار را تكرار مي كند ولي در مدرسه به خاطر قوانين مدرسه و... آن را نشان نمي دهد كه البته اگر در آينده كنترل نشود در بيرون نيز ادامه مي يابد.
گذشته از اين، اين نكته هم نبايد فراموش شود كه برخي رفتارهاي به ظاهر پرخاشگرانه مقتضي شرايط سني و مراحل رشد كودك است، لذا عكس العمل تنبيه آميز در برابر اينگونه رفتارها مي تواند اثرات مخرب و منفي در خلق و خوي كودكان ايجاد كند. و گاهي نيز اين امر به خاطر توجه است كه ديگران بخاطر مسائلي كمتر به او توجه مي كنند.
2. گوشه گيري در كودكان:اما دربارة حالات رفتاري برادرتان در مدرسه نيز نكاتي را عرض مي كنم:
كودكان براي مقابله با اضطراب از وسايل دفاعي متعددي همچون كناره گيري، گوشه گيري، سركوبي و فرافكني استفاده مي نمايند كه معمولي ترين آنها كناره گيري و گوشه گيري است. آنان به اين وسيله خود را از شرايط، محركها و موقعيت هاي نامطلوب دور مي سازند. مثلاً اگر از مواجهة با معلم بترسند خود را از ديد معلم دور نگه مي دارند و اگر از اطرافيان خجالت بكشند نسبت به آنها گوشه گيري مي كنند.(3)
گاهي نيز كودكان ترس خود را به صورت خجالت ظاهر مي سازند و منشأ برخورد آن، انسانهاي غريبه يا شرايط محيطي غريب هستند. گاهي هم كودك نسبت به شرايط محيطي خود مثلاً مدرسه بسيار جدي است و نسبت به تواناييهاي خود در برابر شرايط محيطي اعتماد به نفس كافي ندارد بنابراين برخي آشفتگي هاي كودكان نيز ناشي از همين حالات مي باشد و كودك نگران اين است كه اگر در محيط مدرسه ابراز وجود كند، اطرافيان چگونه او و رفتارش را مورد قضاوت قرار خواهند داد.
ميزان رشد شناختي كودك تاثير بس زايي در كاهش اين گونه نگراني هاي كودكان دارد زيرا چنين نگراني هايي منشأ استدلال هاي غير منطقي و غلط دارد. از طرف ديگر برخي از امور مورد نگراني كودكان هم مسائل زندگي وي مي باشند، مشكلات مدرسه، شكست در امتحانات، تنبيه، تحقير، تهديد، چگونگي محبوب واقع شدن و مورد پسند واقع بودن از اينگونه مسائل زندگي كودك مي باشد كه بايد بوسيلة اولياء و مربيان اين مسائل براي وي حل شود.(4)
لذا با توجه به مطالب بيان شده پيشنهاد مي شود كه اولاً علل بروز رفتارهاي پرخاشگرانة برادرتان را در منزل و رفتارهاي گوشه گيري در مدرسه را جستجو نماييد. ثانياً در اين راستا راهكارهاي عملي زير پيشنهاد مي شود:
راهكارهاي پيشنهادي:1. برطرف ساختن زمينه هايي كه موجب بروز رفتارهاي پرخاشگرانه در برادرتان مي شود مي تواند بهترين راهكار در برطرف ساختن حالات پرخاشگري در وي باشد مثل جلوگيري از بازي و فعاليت در حدي طبيعي و... .
2. كودكان در مقابل عكس العمل اطرافيان در برابر رفتارهاي پرخاشگرانه بسيار حساس هستند، بخاطر اينكه خود را صاحب حق مي دانند لذا تنبيه و تحريم را نمي پذيرند بنابراين بي توجهي به رفتارهاي پرخاشگرانه آنها در برخي موارد و گوشزد نمودن آثار بد پرخاشگري و صحبت منطقي (در حد خودشان) در مواردي ديگر مي تواند موثر باشد.
3. بزرگترها بايد ميان رفتارهاي كودكان تفكيك قائل شوند، برخي رفتارهاي آنان به ظاهر زورگويي و آزار و اذيت محسوب مي شود اما همان طور كه بيان شد ممكن است جنبة ديگري داشته باشد و عكس العمل نامطلوب در مقابل چنين رفتارهايي منجر به ايجاد نوعي تضاد در كودكان مي شود كه نه تنها پرخاشگري را درمان نمي كند بلكه امكان دارد كودك موضع گيري نمايد آن هم به وسيلة رفتار پرخاشگرانه.
4. نكات مثبت او را برجسته كنيد و نزد ديگران از او بخاطر صفات خوبش تعريف كنيد.
دربارة حالات برادرتان در مدرسه بايد توجه داشته باشيد كه:
1. آگاهي معلم او از اين حالات و اعمال روشي مناسب و دوستانه در كلاس و مدرسه موثر خواهد بود.
2. رشد شناختي كودك نسبت به مدرسه و اطرافيان كمك مي كند تا محيط مدرسه را مانند محيط هاي ديگر مانند خانواده، دوستانه و صميمي احساس كند، با اين تفاوت كه در آنجا چيزهايي ياد مي گيرد، دوستاني پيدا مي كند و قانونمندي خاص خودش را دارد.
3. در گزينش دوستانش به او كمك كنيد و در صورت امكان گاهي از دوستانش بخواهيد كه بيايند در منزل شما با هم درس بخوانند و بازي كنند.
4. در آخر اين مطلب به ذهن مي رسد كه بيانش خالي از لطف نيست و آن اينكه برخي كودكان به دليل اينكه در منزل پرخاشگر هستند نسبت به رفتارهاي خود علم دارند و احساس بدي پيدا مي كنند و از آنجا كه مدرسه را محيطي جدي و قانونمند مي پندارند نگران اين هستند كه مبادا بخاطر پرخاشگري در منزل، مورد تنبيه و توبيخ معلم و مسئولين مدرسه قرار گيرند. لذا اگر چنين احتمالي برود بايد توجه نمود كه اولاً زمينة چنين خيالاتي براي كودك فراهم نشود. ثانياً دربارة هر نوع رفتار وي چه در مدرسه و چه در منزل راهكارهاي مناسب انتخاب شود.
پاورقی:
1. شرفي، محمد رضا، با فرزندان خود چگونه رفتار كنيم؟ نشر جهاد دانشگاهي، رجوع كنيد.
2. روان شناسي رشد، دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، انتشارات سمت، ج 2، ص 461.
3. همان، ص 479.
4. همان، ص 471.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات