چگونه مي توانيم بفهميم كه خداوند تبارك و تعالي به حرف هاي بنده هاي خود گوش مي دهد و خواسته هاي آنها را استجابت مي كند؟
پاسخ:
آنچه در بعد كلامي مي توان درباره سئوال شما مطرح كرد، اين است كه خداوند تبارك و تعالي علت العلل و مسبب الأسباب است و هيچ اتفاقي در اين عالم رخ نمي دهد مگر آن كه قبل از هر چيز و هر كس خداوند متعال اراده آن را كرده باشد. يعني بدون اذن خداي متعال حتي يك برگ هم از درخت نمي افتد.
با توجه به توضيح فوق آنچه ثابت مي گردد، اين است كه حتي از خود انسان نيز، هيچ حركتي سر نمي زند و از زبان او كلامي جاري نمي شود و در دل او نيز چيزي نمي گذرد مگر آن كه اراده اوليه آن توسط خداي متعال بوده است كما اينكه قرآن هم مي فرمايد: وَاللّهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ.(1) يعني از هر چه پنهان مي كنيد و آشكار مي كنيد، آگاه است». پس هر چه در اين عالم و يا از انسان سر مي زند، در مرحله اوّل علم و اراده خداست. اگر چه خداي متعال خود به بشر اختيار تكويني داده و او را در انتخاب و تصميم گيري آزاد گذاشته است.
وقتي شما مي خواهيد از آن چه به دست كسي غير شما محقق مي شود مطلع شويد، اين نوع علمي كه به دست مي آوريد، علم حصولي و اكتسابي است. امّا آن چه به دست خود شما محقق مي شود، و آن چه شما خود آن را خلق نموديد، چيزي است كه علم آن توأم با عزم و تصميم شما است و از تمام ابعاد آن كه از عزم و تصميم شما نشأت مي گيرد، آگاه هستيد.
خداوند متعال نيز كه خالق اين عالم است تمام خواص اين عالم را خود ايجاد كرده و تمام آنچه در خلقت اتفاق مي افتد را با حكمت خود تدبير كرده است. حال آيا مي شود گفت آنچه خدا خود منشأ آن را تدبير كرده، در علم خدا نمي گنجد؟!
اين استدلالي است كه خود قرآن بدان پرداخته و مي فرمايد: أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ.(2) يعني: آيا مي شود گفت كسي كه خودش خلق كرده نمي داند...»؟! اين در حالي است كه حرف هاي شما با خداوند متعال يكي از اموري است كه خدا خود منشأ و علت اوّليه آن بوده است!
در اين صورت اگر بنده با خدا حرفي بزند و از حضرتش خواسته اي داشته باشد و يا خطاب به او چيزي در دل بگذراند، قطعا خداوند متعال از آن سخن و يا خواسته و از دلش مطلع بوده و بدان عنايت داشته است. چرا كه بر خلاف انسان كه درباره پيرامون خود علم اكتسابي پيدا مي كند، علم خدا بدانچه در عالم مي گذرد، ناشي از اراده خود خداست و از اينرو است كه چيزي در عالم فراتر از علم او وجود ندارد.
براي تقريب ذهن مي توان گفت: چگونه است كه يك پدر يا مادر در هر شرايطي به فرزند خود عنايت دارند و فرزند آنها سالم باشد يا ناقص و يا مطيع باشد يا ناخلف او را دوست دارند و به خواسته هايش توجه دارند؟ اين از آن جهت است كه پدر و مادر سبب دوم خلقت فرزندشان هستند و او را پاره جگر خود مي دانند. حال كه سبب واسطه (سبب طولي) اين گونه به پاره جگر خود عنايت دارد، خداوند متعال كه سبب اوّل خلقت ما است و از روح خود بر ما دميده است،(3) عنايت نداشته باشد؟!
اين در حالي است كه اصلا ارتباط بين بنده و خدا در هدف خلقت محوريت دارد و تا اين ارتباط برقرار نگردد، شناخت حاصل نمي شود.
از اينرو است كه مشتاق است با او ارتباط برقرار كنيم و اين مهلت را به ما داده تا خواسته ما را اجابت كند و فرموده: وَقَالَ رَبُّكمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ.(4)
لذا اگر نخواهد به ما جواب دهد، اصلا توفيق دعا و مناجات با خودش را به ما نمي دهد و اگر دعا كرديم و در ظاهر جوابي نديديم، بحثي ديگر دارد.
فرموديد كه چگونه مي توانيم بفهميم كه خدا به حرف هاي ما گوش مي دهد؟ علاوه بر آنچه در بالا براي اثبات اينكه خدا به حرف هاي ما گوش مي دهد گفته شد، اين هم ناگفته نماند كه سخن گفتن خدا قرار نيست حتما با زبان و گفتار باشد. اگر دقت كرده باشيد، در روابط محاوره اي ميان افراد، عكس العمل ها به گونه هاي متفاوت است و هميشه اين طور نيست كه همه منظور ها فقط از طريق گفتگو منتقل شود. گاهي عكس العمل هايي غير گفتگو حرف دل افراد را منتقل مي كند و در نوع برخوردهاي ظاهري افراد، پيام هاي فراواني مي گنجد. سخن گفتن خدا با ما نيز اين گونه است. پيام هايي كه خدا براي ما دارد، در حوادثي كه براي ما رخ مي دهد و آنچه در پيرامون ما مي گذرد نهفته است واين ما هستيم كه بايد تيز باشيم و اين پيام ها را از وقايع بيرون بكشيم تا پاسخ خدا به حرف هاي خودمان را دريابيم.
نكته ديگر: اينكه خداوند تبارك وتعالي نظمي را براي محقق شدن هدف خلقت ايجاد كرده و در اين راستا مصلحت هايي را در نظر گرفته است، دعاهايي كه ما مي كنيم، اگر بر طبق مصلحت ها و حكمت هايي باشد كه خدا مقدر كرده، مستجاب است. اما اگر مطابق اين مصلحت ها و حكمت ها نباشد تا بخواهد زمينه هاي استجابت فراهم شود، مسأله مشكل مي شود. البته نه اينكه براي قدرت و توان خدا مشكل باشد. بلكه از آن جهت است كه ما بايد تلاش كنيم تا مسير درست را بشناسيم و پيش برويم. اگر چه فضل و كرم خداوند تبارك و تعالي تا آنجا است كه اگر حاجت و خواسته ما برخلاف مصلحت بود، به خاطر ارتباطي كه با او برقرار كرديم، بهتر از حاجت ما را به ما مي دهد. اما در مجموع در اين ميان كساني دعايشان به راحتي اجابت مي شود كه به طينت خود نزديك گشتند و در مسير هدف خلقت قدم بر مي دارند و خدايي زندگي مي كنند.
پاورقی:
1. نحل : 19.
2. ملک : 14.
3. حجر : 29.
4. غافر : 60.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات