وهابي ها مي گويند تلاوت قرآن، دادن صدقات و خيرات به اموات نمي رسد؟

وهابي ها مي گويند تلاوت قرآن و دادن صدقات و خيرات براي اموات. نمي رسد و تنها عمل خودشان با آنان همراه است؟ در صورت امكان پاسخ اين شبهه را با استناد به منابعي مورد قبول اهل سنت بيان فرمايد؟

پاسخ:

البته اهل سنت با مراسم فاتحه و تلاوت قرآن و خيرات و صدقات و حتي نماز خواندن و روزه گرفتن براي اموات و رسيدن ثواب اين امور به روح آنان، مخالفت ندارند، برخي از اهل سنت فقط در نماز خواندن براي ميت و قرآن خواندن با اجاره را مورد اشكال قرار داده اند.
تنها وهابيت است كه بر طبق ذوق و خيال رهبران اين فرقه مثل ابن تيميه در قرن هشتم و محمد ابن عبدالوهاب در قرن دوازدم هجري با آموزه هاي مسلم دين مبين اسلام و احاديت صحيح در كتابه اي معتبر اهل سنت مخالفت كرده و به اين عقايد منحرف دامن زده و بر مبناي معنويت زدايي و تقدس زدايي در كنار توسل و شفاعت و زيارت، خيرات و تلاوت قرآن و مجالس ترحيم و امثال اينها براي اموات را بي فايده و مساوي با شرك و كفر مي دانند.
بايد برادران اهل سنت بدانند كه وهابيت هيچ مذهبي از مذاهب اهل سنت را قبول ندارد بلكه عالمان ديني اعم از متكلمين و فقهاء اهل سنت، مانند ابوالحسن اشعري، فخرالدين رازي، ابوحنيفه، ابوحامد غزالي، مالك بن انس و... را مورد تكفير قرار داده و آنان را بدعت گذاران در دين اسلام مي دانند. و لذا برادران اهل سنت بايد به كتاب هاي معتبر خود شان رجوع كنند و عقايد اسلامي را از اين كتابها بگيرند و گول تبليغات وهابي ها را نخورند.
يكي از چيزهاي كه وهابيت زياد به آن دامن مي زند، انكار همين مراسم فاتحه و تلاوت قرآن و صدقه دادن و خيرات... براي اموات مي باشد و اين كار را مخالف با اسلام تبليغ مي كنند. در حالي كه اين سخن وهابي ها برخلاف احاديثي است كه در متون معتبر اهل سنت نقل شده و برخلاف عقيده اهل سنت است كه در كتابهاي اعتقادي به آنها پرداخته شده است.
حديثي كه در اكثر كتابهاي تفسيري، فقهي، و حديثي اهل سنت از رسول خدا(ص) نقل شده است. اين سخن وهابيت را باطل مي كند و مخالفت آن را با اسلام ثابت مي گرداند. ما فقط از اين سه گروه كتابهاي اهل سنت به ذكر چند نمونه اكتفا مي كنيم:
1. قال رسول الله صلي الله عليه و سلم : « إذا مات الإنسان انقطع عمله إلا في ثلاث. صدقة جارية أو علم ينتفع به أو ولد صالح يدعو له. يعني رسول خدا (ص) فرمود هنگامي كه انسان بميرد عمل او قطع مي شود، مگر در سه چيز. صدقه اي جاري، علمي كه از آن نفع برده شود و فرزن صالح كه براي او دعا كند»(1)
در صحيح ابن حبان يكي از صحاح سته اهل سنت آمده است كه:« أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ هَاجِكٍ الْهَرَوِيُّ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ حُجْرٍ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ جَعْفَرٍ عَنِ الْعَلاءِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنّ النَّبِيَّ (ص) قَالَ: إِذَا مَاتَ الإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلا مِنْ ثَلاثٍ. صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ»(2)
در صحيح اين خزيمه نقل شده است كه:«... عن عبد الله بن أبي قتادة عن أبيه قال سمعت رسول الله (ص) يقول خير ما يخلف المرء بعده ثلاثا. ولدا صالحا يدعو له فيبلغه دعاؤه أو صدقة تجري فيبلغه أجرها أو علم يعمل به بعده. پيامبر اسلام (ص) فرمود بهترين چيزي كه بعد از مرگ براي آدم بجا مي ماند سه چيز است فرزن صالحي كه براي او دعا مي كند و دعايش به او مي رسد و صدقه اي كه جاري مي شود و اجر و ثوابش به او مي رسد و علمي كه بعد از او به آن عمل مي شود».(3)
در شرحهاي كتابهاي حديثي نيز به اين حديث پرداخته شده و توضيحاتي مفصلي براي آن ارائه گرديده است از جمله: مرقات المفاتيح، ج7 ص355 و نهاية المحتاج إلي شرح المنهاج، ج1 ص 38 و ساير شروح كه نيازي به ذكر همه آنها نمي باشد.
از ميان كتب فقهي، از كتاب مغني اين حديث را كه دنباله اي هم دارد نقل مي كنيم: « إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث صدقة جارية أو علم ينتفع به أو ولد صالح يدعو له و خبر سعد بن عبادة قال يا رسول الله إن أمي ماتت أفأتصدق عنها قال نعم قال أي الصدقة أفضل قال سقي الماء رواهما مسلم وغيره» معناي ذيل حديث اينست كه سعد بن عباده از رسول خدا (ص) پرسيد يا رسول الله مادرم فوت نموده آيا مي توانم از طرف او صدقه بدهم؟ رسول خدا فرمود: بلي و پرسيد چه صدقه اي بهتر است فرمود سيراب نمودن.(4)
ابن ابي العز حنفي كه مخالف با علم كلام و استدلالات عقلي است در كتاب شرح عقيدة الطحاويه كه يك كتاب اعتقادي معتبر اهل سنت و مبتني بر احاديث نبوي مي باشد و در عصر حاضر در مدارس ديني اهل سنت تدريس مي گردد، در باره خيرات و صدقه و اعمال ديگر براي مرده ها سخنان مفصلي در منفعت و فوائد اين امور براي آنان بيان داشته است و دلايل برخي را كه در نفي منفعت اين امور براي مردگان بيان كرده با احاديث و روايات رد نموده است. و ما به برخي از مطالب او در اينجا اشاره مي كنيم:
او در شرح «و في دعاء الاحياء و صدقاتهم منفعة للاموات» مي گويد: « اهل سنت اتفاق بر اين دارند كه اموات از دو نوع كار هاي زنده ها نفع مي برند، يكي اينكه خود ميت در زمان حيات خود چيزي را به جاي گذاشته و سبب آن را ايجاد كرده باشد و زنده ها به آن عمل كند(مانند وقف و علم و امثال اينها) و دوم دعاء مسلمانان و استغفار آنان و صدقه دادن و انجام دادن حج براي آنها. از محمد بن الحسن نقل شده كه ثواب نفقه و حج براي اموات مي رسد و عامه ي علماء بر اين است و همه اينها درست و صحيح است. ولي در عبادات بدني مانند روزه و نماز و قرائت قرآن و ذكر گفتن براي اموات در ميان علماء اختلاف وجود دارد. ابوحنيفه و احمد بن حنبل و جمهور سلف بر اين عقيده ند كه ثواب اين امور كه از طرف زنده ها انجام مي شود، نيز به مرده ها مي رسد و مشهور در مذهب شافعي و مالك اينست كه ثواب اينها به مرده ها نمي رسد. و كساني كه مي گويند كه نه دعاء و نه صدقه و نه امور ديگري هيچ كدام براي مرده ها نفعي ندارند. آنان از بدعت گذاران به شمار مي آيند و سخن آنان با قرآن و سنت مردود مي باشد. ولي آنان با آيات متشابه از قرآن بر اعتقاد شان استدلال مي كنند مانند: و ان ليس للانسان الا ما سعي(5) و و لا تجزون الا ماكنتم تعلمون(6) و لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَت(7) در حالي كه از طرف رسول خدا(ص) ثابت شده است كه فرمود:« إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث، صدقة جارية أو ولد صالح يدعو له أو علم ينتفع به من بعده».
ابن ابي العز حنفي در مقابل آناني كه مي پندارند ثواب عملي كه خود ميت در زندگي اش سبب آن را ايجاد نكرده باشد به آنان نمي رسد گفته است: دليل بر اين مطلب كه ثواب اعمال زنده در غير آن چه كه خود ميت سبب آن را در زمان زندگي اش ايجاد كرده قرآن و سنت و اجماع و قياس مي باشد:
از قرآن اين است كه خداوند فرموده: وَ الَّذينَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذينَ سَبَقُونا بِالْإيمان(8) اين آيه شريفه دلالت بر اين دارد كه مردگان از دعا و استغفار زنده ها نفع مي برند.
و اجماع نيز دلالت بر اين دارد كه مرده ها با دعاء و استغفار زنده ها كه در سنت آمده و در نماز جنازه خوانده مي شوند، نفع مي برند و نيز از دعاهايي كه بعد از دفن بر قبر آنها خوانده مي شوند نفع مي برند. از عثمان خليفه سوم نقل شده هنگامي كه رسول خدا(ص) ار دفن ميت فارغ شد بر آن ايستاد و گفت: «استغفروا لأخيكم وأسألوا له التثبيت فإنه الآن يسأل» يعني دستور داد كه براي برادر تان استغفار كنيد زيرا او الان اين را از ما مي خواهد. و نيز دعا هايي كه در هنگام زيارت قبور چنانچه كه در صحيح مسلم نقل شده دليل بر اين است كه اموات از دعاي زنده ها بهره مي برند. از رسول خدا نقل شده است كه آن حضرت اصحابش را مي آموخت كه هنگامي كه به زيارت قبور مي روند بگويند: «السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين وإنا إن شاء الله بكم لاحقون نسأل الله لنا ولكم العافية. و در صحيح مسلم نيز آمده كه عائشة از رسول خدا(ص) پرسيد: كيف تقول اذا استغفرت لأهل القبور قال قولي: السلام علي أهل الديار من المؤمنين والمسلمين ويرحم الله المستقدمين منا ومنكم والمستأخرين وإنا ان شاء الله بكم لاحقون».
ابن ابي العز در باره ثواب صدقه براي مرده ها از صحيح بخاري حديثي را نقل مي كند كه وقتي مادر سعد بن عباده وفات كرد خود او غائب بود و سپس نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض كرد يا رسول الله ماردم فوت نموده و من غائب بودم آيا اگر صدقه بدهم نفعي براي او دارد؟ حضرت فرمود بلي. سپس ابي العز مي گويد اين گونه احاديث در سنت فراوان است.
در باره رسيدن ثواب روزه به اموات مي گويد كه در صحيح بخاري و مسلم از عايشه نقل شده كه رسول خدا(ص) فرمود: كسي كه بميرد و بر گردن او روزه باشد بايد ولي او از طرفش آن را بگيرد.و ابو حنيفه گفته است كه به جاي روزه از طرف او اطعام كند.
در باره رسيدن ثواب حج به مرده ها مي گويد كه در صحيح بخاري از ابن عباس نقل شده كه زني خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت مادرم نذر كرده بود كه حج انجام دهد ولي انرا انجام نداد تا اينكه فوت كرد آيا من مي توانم از طرف او حج انجام دهم؟ فرمود حج را از طرف مادرت انجام بده.
ابن ابي العز حنفي مي گويد مسلمانان اجماع بر اين دارند كه دين از گردن ميت ساقط مي گردد هرچند از طرف اجنبي پرداخته شود. و نيز در شرع وصول ثواب روزه به ميت دليل بر اين است كه ثواب قرائت قرآن هم به ميت مي رسد. وقتي كه روزه فقط كف نفس از مفطرات است و شارع بر وصول ثواب آن به ميت تصريح كرده است چرا نبايد ثواب قرائت قرآن كه شامل عمل و نيت است به ميت نرسد؟(9)
از آنچه كه بيان گرديد از نظر جمهور اهل سنت و سران مذاهب چهار گانه به دليل قرآن و سنت و اجماع، اعمال زنده ها هم در حوزه صدقات و خيرات و دعاء و امثال اينها و هم در حوزه عبادات مثل روزه و حج و تلاوت قرآن، به حال مرده ها نفع دارند و ثواب اين امور به آنان مي رسد و انجام اين كار ها از طرف زنده ها براي مرده ها كار باطل و لغو نمي باشند. بنابراين كسي اين كار ها را لغو و باطل و بي فايده براي مرده مي داند در برابر مسلمانان و قرآن و سنت و اجماع قرار گرفته و امر مسلم و مشروع اسلامي را انكار كرده و خود را در چاه گمراهي قرار داده است.

پاورقی:

1. أبو عبد الله محمد بن أحمد الأنصاري القرطبي جامع لأحكام القرآن (تفسیر قرطبی) ، ج1ص3 ، ،: دار الشعب – القاهرة و التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب، فخر الدين محمد بن عمر التميمي الرازي الشافعي ، ج2 ص 175 دار الكتب العلمية - بيروت - 1421هـ - 2000م، الطبعة: الأولى.
2. البستي، محمد بن حبان بن أحمد أبو حاتم التميمي، صحیح ابن حبان، ، مؤسسة الرسالة - بيروت - 1414 - 1993، الطبعة: الثانية، تحقيق: شعيب الأرنؤوط. ج6 ص286.
3. النيسابوري، محمد بن إسحاق بن خزيمة أبو بكر السلمي، صحیح ابن خزیمه، ، المكتب الإسلامي - بيروت - 1390 - 1970، تحقيق: د. محمد مصطفى الأعظمي. ج2 ص 12.
4. الشربيني، محمد الخطيب، مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج ،، دار الفكر – بيروت. ج3، ص69.
5. نجم:39.
6. صافات:39.
7. بقره: 286
8. حشر:10
9. رک: ابن ابی العز الحنفی، شرح العقیده الطحاویه ، ص511-519 ، ، بیروت، المکتب الاسلامی، چهارم1391ق
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات