رهروان ولایت ـ حضرت امام علی بن الحسین(علیهماالسلام) جانباز کربلا و سیّد الساجدین(م. 96 ه.ق) به اعتراف همه فرق اسلامی از مراتب علمی بالایی برخوردار بود. تمام صحاح ششگانه و مسانید اهل سنّت از ایشان روایت نقل کرده‌اند.[1]
سعید بن مسیّب(م. 93 ه.ق) درباره ایشان می‌گوید: «هرگز شخصی را به اندازه ایشان با فضیلت ندیدم».[2] محیی الدّین نووی(م. 676 ه.ق) می‌نویسد: «علمای اهل سنّت بر جلالت و بزرگی ایشان از هر جهتی، اتّفاق نظر دارند».[3]
با وجود خفقان حاکم بر جامعه اسلامی در زمان امویان، حضرت امام زین العابدین(علیه‌السلام) از تألیف کتاب غفلت نکردند و اثری ماندگار در بین مسلمانان، از خود به یادگار گذاشتند.
صحیفه سجّادیّة، مجموعه دعاهايى است كه امام زين العابدين(عليه‌السلام) انشا فرمودهاند و فرزند بزرگوارشان(حضرت باقر العلوم) آن‌ها را نوشتهاند و امام صادق(عليه‌السلام) نيز در مجلس حاضر بوده و آن‌ها را مىشنيده است. این كتاب ارزش‌مند داراى پنجاه و چهار دعا است كه شامل مباحث عرفانى، اخلاقى، اعتقادى، اجتماعى و سياسى مىباشد.
این كتاب در ميان علماى شيعه به «انجيل اهل بيت و زبور آل محمد(صلى‌اللّه‌عليه‌و‌آله)» ملقّب گرديده است و همان‌طور كه انجيل عيسى و زبور داود(علی‌نبیناوآله‌وعلیهماالسلام) دو كتاب آسمانى حاوى علوم و احكام مختلفی بودهاند، صحيفه سجادیه هم علوم و احكام مختلفی را در بر دارد كه جهانيان را به سعادت و نيك‌بختى مىرساند.
بسيارى از علماى اماميه نيز اين كتاب را به «اخت القرآن» يعنى خواهر قرآن وصف نمودهاند( در برابر نهج البلاغه كه آن را «اخ القرآن» يعنى برادر قرآن گفتهاند).[4]
امام سجاد(علیه‌السلام) در این كتاب بسيارى از حقايق و معارف بلند عرفانی - اسلامى را از راه دعا و درخواست از خداوند متعال، به مردم تعلیم می‌دهد، و خدا و رسول و امام را با برهان و استدلال عقلی به همگان معرفى مىكند. اين كتاب خفتگان راه حق و حقيقت را بيدار كرده و اوصاف حسنه و اخلاق نيكو كه سزاوار خردمندان است، را به انسان‌های آزاده مىآموزد و چگونگى حاجت خواستن از خداى متعال و دعا نمودن درباره يكديگر را ياد مىدهد و همگان را به راه خدا شناسى راهنمايى مىكند.
امام(عليه‌السلام) در كتاب صحيفه، بزرگان و فرمان‌روايان و زمام‌داران را به فروتنى و مهربانى در برابر زير دستان و ضعيفان جامعه تشويق مىکيد و به هنگام جنگ، راههاى كمك خواستن از خداوند متعال براى غلبه بر دشمن را نشان مىدهد.
علاوه بر امام محمد باقر(عليه‌السلام) زيد بن على(عليه‌السلام) ـ برادر آن حضرت ـ نيز صحيفه سجاديه را نوشته است؛ اين نسخه بعد از شهادت زيد، به وسيله فرزند او «يحيى بن زيد» و توسط «متوكل بن هارون» در اختيار محمد و ابراهيم، پسر عموهاى يحيى بن زيد قرار گرفته است.
متوكّل بن هارون مىگويد: من نسخه زيد بن على را با نسخه امام باقر كه نزد امام صادق(عليهماالسلام) بود، مقايسه كردم و حتّى يك حرف با هم فرق نداشتند.
امام صادق(عليه‌السلام) صحيفه سجاديه را بر برخى از ياران خود نيز املا كردهاند و نسبت كتاب صحيفه سجاديه به امام زين العابدين(عليه‌السلام) در ميان علما و فقهاى شيعه متواتر است.[5]
----------------------------------------------
پي نوشت:
[1]. رجال صحیح بخاری، ابونصر بخاری کلاباذی، ج 2، ص 527- سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 386؛ تهذیب الکمال، ج 13، ص 237.
[2]. تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 303.
[3]. تهذیب الاسماء و اللغات، نووی، ج 1، ص 314- شمس الدّین ذهبی(م748 ه.):«و کان له جلالة عجیبة و حُقّ له واللّه ذلک فقد کان اهلاً للامامة العظمی لشرفه و سؤدده و علمه و تألّهه و کمال عقله» [سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 398.]
[4]. فهرسالتراث، ج1، ص: 111.
[5]. الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج15، ص18، شماره95.