امام خميني (ره) با ايمان و اطميناني كه به مردم داشت به نقش مؤثر و تعيين كننده مردم در حكومت معتقد بودند و در چند سال رهبري و هدايت امور، ايشان به اين مهم اهتمام وافري داشتند لكن امام(ره) دموكراسي هاي غربي را كه مدعي حكومت مردم بر مردم بودند را از اساس قبول نداشت و معتقد بودند كه (شيوه) دموكراسي اسلام كامل تر از دموكراسي غرب است.(1) به هر حال ديدگاه امام خميني(ره) درباره نقش مردم در حكومت اسلامي را مي توان در قالب چند عنوان آن هم به اختصار مطرح نمود:1. نقش مردم در تعيين سرنوشت كشورامام خميني(ره) جايگاه مردم در كشور را آن قدر مهم و اساسي مي دانستند كه حتي آنان با نقش حياتي خود در تعيين سرنوشت كشور، مي توانند آينده آن را رقم زنند. امام(ره) مي فرمودند: «سرنوشت هر ملتي به دست خويش است» و «هر ملتي بايد سرنوشت خودش را، خودش تعيين كند» و «امروز است كه تمام ملت در سرنوشت خودشان دخالت مي كنند»(2) زيرا «امروز سرنوشت اسلام و سرنوشت مسلمين در ايران و سرنوشت كشور ما به دست ملت است».(3)2. نقش و دخالت مسئولانه مردم در اداره كشور امام خميني(ره) اعتقاد راسخي داشتند كه: «مملكت بايد با دست خود مردم، با دست خود اشخاص اداره بشود»(4) لذا درباره نقش و دخالت مسئولانه مردم مي فرمودند: «امروز مسئوليت به عهده ملت است... بايد همه بدانند كه همه تان مسئوليد»،(5) «همه مردم و همه هم مسئول هستند»(6) يعني همه بايد توجه داشته باشند كه با وجود مسئوليت قانوني و رسمي عده اي از افراد در اداره كشور، كسي نبايد درباره اداره كشور بي توجه باشد و از راه ها و طرق قانوني مردم نقش و دخالت مسئولانه خود را ايفاء نموده و نسبت به اداره امور كشور بي تفاوت نباشد و حتي در صورت انحراف مردم وظيفه دارند ورود پيدا نمايند(7) و آن چه كه مهم است اين كه بدانيم «يك كشوري وقتي آسيب مي بيند كه ملتش بي تفاوت باشد».(8)3. نقش نظارتي مردم امام معتقد بودند يك كشور وقتي آسيب مي بيند كه ملت آن بي تفاوت باشند يعني ملت همه بايد حاضر باشند در مسايل سياسي(9) و با رشد آگاهي بر امور نظارت نمايند. امام(ره) مي فرمودند: «ملت بايد الآن همه شان ناظر امور باشند، اظهار نظر بكنند در مسايل سياسي، در مسايل اجتماعي، در مسايلي كه عمل مي كند دولت»(10) «ملت بايد ناظر باشد به اموري كه در دولت مي گذرد»(11) يعني نظارت همگاني مردم مي تواند به عنوان نقش اساسي آنان كشور را از بسياري انحرافات مصون دارد زيرا اين نظارت ها هم در انتخاب صحيح مردم مي تواند مؤثر باشد و هم اين كه مسئولان نظام را در برابر مردم پاسخگو مي نمايد.4. نقش مردم در حمايت و پشتيباني از حكومتامام خميني(ره) مي فرمايد: «پشتوانه يك حكومتي ملت است، اگر يك ملتي پشتوانه حكومتي نباشد اين حكومت نمي تواند درست بشود، اين (حكومت) نمي تواند برقرار باشد».(12) امام خميني(ره) در جاي ديگر خطاب به مردم اظهار مي دارند كه «مهم اين است كه شما (ملت) ايستاده باشيد و قائم به امر باشيد و حكومت را از خودتان جدا ندانيد و ننشينيد به اين كه همه كارها را بايد حكومت بكند»(13) همچنين ايشان معتقد بود كه ملت تا در صحنه حاضرند اين كشور آسيب نخواهد ديد.(14) مي توان گفت در نزد امام و ديدگاه ايشان در واقع مردم نقش فاعلي را در تحقق حكومت داشته و به عبارتي نقش آنان به گونه اي است كه بايد گفت اراده مردم بر حكومت به شكلي تبلور يافته و خود را نشان مي دهد و به قول حضرت امام(ره) با اراده ملت ها، اراده اي كه تَبَع اراده خداست، اراده اي كه براي خداست غير ممكن ها ممكن مي شود»(15) در عين حال نكته اساسي و پاياني اين است كه با وجود اين كه مردم و نقش آنان در حكومت از ديدگاه امام نقش اساسي و خاص است ولي مشروعيت حكومت بايد از ناحيه خدا بوده و در اين حوزه مردم به حكومت مشروعيت نمي دهند و به عبارتي بايد گفت مشروعيت حكومت بر اساس آراء مردم نبوده و مشروعيت آن الهي است. لكن حكومت مشروع در عين حال با آراي مردم محقق مي شود يعني همان طوري كه امام(ره) فرمودند: «تولّي امور مسلمين و تشكيل حكومت بستگي دارد به آراي اكثريت مسلمين».(16)
پاورقی:
1. صحيفه نور، ج4، ص314.
2. کلمات قصار امام خميني، نشر آثار امام خميني، ص120 ـ 123.
3. صحيفه نور، ج12، ص6 و 7.
4. صحيفه نور، ج10، ص40.
5. صحيفه نور، ج12، ص6 و 7.
6. صحيفه نور، ج9، ص194.
7. وصيتنامه سياسي الهي امام، ص158.
8. کلمات قصار، ص122.
9. کلمات قصار امام، ص120 ـ 123.
10. صحيفه نور، ج13، ص70.
11. صحيفه نور، ج15، ص60.
12. صحيفه نور، ج11، ص130.
13. صحيفه نور، ج15، ص100.
14. صحيفه نور، ج15، ص269.
15. کلمات قصار امام، ص121.
16. جايگاه مردم در نظام اسلامي از ديدگاه امام خميني(ره)، (تبيان، دفتر 39)، مؤسسه تنظيم ونشر آثار امام(ره)، ص9.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات