ديدگاه كلي اسلام درباره داشتن تعداد دوستان و رفيقان زياد يا كم چيست؟

انسان به گونه اي آفريده شده است كه مجبور است در جمع زندگي كند زيرا او نيازهاي بسياري دارد كه تا در جمع زندگي نكند برآورده نمي شود. نيازهاي جسماني، نيازهاي شناختي، نيازهاي عاطفي، نياز هاي اجتماعي از مهم ترين نيازهايي مي باشند كه تنها در زندگي جمعي و داشتن تعامل و روابط اجتماعي مثبت پاسخ داده مي شوند.

در زندگي بدون ارتباط، هيچ نوع سخن، فهم، شادي، غم و هيچ پيام و نيازي را نمي توانيم به ديگران انتقال دهيم. و نيازهاي خود را نمي توانيم بدون برقراري ارتباط به دست آوريم. پس اگر بخواهيم در زندگي شخصي، خانوادگي، و اجتماعي خود موفق تر باشيم، سالم تر زندگي كنيم، و آرامش رواني بيشتري را تجربه نماييم، در داد و ستدهاي زندگي اصل انساني محبت را بايد به خاطر داشته باشيم. پيامبر ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ مي فرمايند: «مودت، محبت و نيكي كردن با مردم نيمي از خرد است».(1) طبق سخن پيامبر كسي كه نسبت به ديگران ابراز دوستي مي كند و در نتيجه دوستان بيشتري دارد از خرد و عقل بيشتري هم برخوردار است. پس با توجه به سخن پيامبر اسلام و ضرورت روابط انساني متوجه مي شويم كه هر چقدر دوست داشته باشيم باز هم كم است و بايد تلاش كنيم به تمام كساني كه معاشرت با آن ها داريم به عنوان دوستان خود بنگريم.
مزلو يكي از صاحب نظران روان شناسي بر اين باور است كه انسان، نيازهاي گوناگوني دارد، مثل گرسنگي و تشنگي، نياز به امنيت، احساس تعلق داشتن، و پيوند جويي. و اگر بخواهد به مقام بالاتر يعني خود شكوفايي برسد بايد نيازهاي پايين دست، ولي اساسي را برآورده سازد انسان احساس نياز به ديگران مي كند و از تنهايي نفرت دارد. طبق اين ديدگاه توجه داشته باشيم كه در اجتماعي كه بين افراد عشق، دوست داشتن، و دوست داشته شدن از بين برود، هويت و عزت نفس از بين خواهد رفت. در نتيجه ضمن اين كه از رسيدن به هدف هاي بالاتر و خود شكوفايي باز خواهد ماند، احساس تنهايي مي كند، يكي از پيامدهاي منفي احساس تنهايي، آسيب به سلامت روان است. بهداشت رواني چنين شخصي ممكن است با خطر روبرو شود.(2)
از طرف ديگر، تعامل مثبت با ديگران سبب مي شود كه استعدادها شكوفا شود. به عبارت ديگر دو نفري را در نظر بگيريد كه يكي هميشه تنها زندگي مي كند، با مردم ارتباط ندارد، او در روابط اجتماعي مشكلات زيادي خواهد داشت و شايد حتي در حرف زدن با ديگران دچار مشكل شود. ديگري را در نظر بگيريد كه مثلاً هميشه به مسجد مي رود با مردم احوال پرسي دارد، اين شخص توانايي بيشتري را كسب مي كند و استعدادهايش بيشتر رشد نموده و بهتر مي تواند از عهده كارهاي زندگي برآيد. پس تا اين جا روشن شد كه بطور كلي داشتن دوستان زياد در روابط اجتماعي به انسان كمك مي كند كه بهتر زندگي كند.
بايد توجه داشت كه در اسلام كيفيت بر كميت مي چربد، يعني اسلام سفارش بيشتر مي كند كه دوستان پاك، صادق، با ايمان، جوانمرد، و اهل مدارا انتخاب كنيد. و تأكيد مي كند كه بر اساس اصل مشترك ايمان دوستان را انتخاب كنيد. و رفت و آمدهايتان را بر باورهاي اصيل ديني استوار نماييد. در نظر داريد كه توحيد و يگانگي خدا محور تمام دوستي هاست. انتخاب دوستاني كه از عمق دل به يگانگي خدا اعتقاد دارد اهميت زياد در زندگي انسان دارد.(3)
مطمئناً به دو واژه «برادر» و «خواهر» عنايت داشته ايد. در اسلام روابط بين مسلمانان از روابط دوستي جلوتر مي رود و قرآن مومنين را برادر خطاب مي كند و مي فرمايد: «همانا كساني كه ايمان آورده اند برادرند».(4) يعني برادر در همه حالت ها به فكر كمك به برادرش مي باشد و او را تنها نمي گذارد. نكته مهم ديگر اين كه انسان نمي تواند راز هاي دل خود را به همه بگويد و در گرفتاري ها و تنهايي ها يار و غم خوار باشد، به همين جهت لازم است كه انسان از بين برادران مسلمان خود، بهترين، با تقوا ترين، امانت دار ترين شان را به عنوان رازدار، و محرم اسرار خود انتخاب كند (البته هر مطلبي گفتني نيست) چنان كه به سفارش پيامبر ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ در سال اول هجرت 300 نفر از مهاجرين و انصار پيمان برادري بستند و حضرت پيامبر با حضرت علي ـ عليه السلام ـ پيمان بست. و او را به عنوان برادر خود انتخاب كرد.(5) پس از روش پيامبر استفاده مي شود كه هر فردي بايد در زندگي خصوصي خود علاوه بر اين كه همه انسان ها را به صورت دوستان و برادران خود مي نگرد، از بين آن ها، بهترينش را كه در دسترس باشد، براي رفاقت انتخاب كند، رفيقي كه هم دوست خوب است، هم برادر خوب و راز دار و ياور خوب.
نكته مهم: اگر در انتخاب فردي به عنوان رفيق مردد هستيد لطفاً حداقل سه ويژگي شخصيتي را مد نظر قرار دهيد: اولاً ايمانش نسبتاً قوي باشد. ثانياً تقوي داشته باشد و ثالثاً خردمند باشد. ايمان مهم است زيرا همان طور كه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: «مرد بر دين همنشين خويش است».(6) در عالم رفاقت رفقا از همديگر الگو گيري مي كنند و ناخود آگاه تاثير مي پذيرند. تقوا مهم است زيرا در كسي كه باتقوا است، كرامت و بزرگواري و بزرگ منشي ديده مي شود. رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: اسعد الناس من خالط كرام الناس.(7) سعادت مند ترين مردم كساني هستند كه با افراد با كرامت معاشرت مي كنند، كرامت هم در تقوا است: إِنَّ أَكرَمَكمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكمْ(8) دوست خوب، دوست عاقل و خردمند است. عاقل كسي است كه عقل كافي داشته باشد و بتواند در مسائل زندگي به انسان كمك فكري كند. و اگر عيب و كاستي داريد به شما بگويد و شما آن عيب خود را اصلاح كنيد. امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: «روا نيست مرد مسلمان با فاجر، احمق و دروغگو طرح برادري بيفكند».(9)
پس ملاحظه كرديد كه داشتن روابط بر اساس دوستي با همه مردم براي سلامت رواني فرد بسيار مفيد است با اين وجود، نمي توان به همه، به عنوان رفيق نگاه كرد. به عبارت ديگر نهايت سعي در پيدا كردن رفقاي خوب بايد به كار گرفته شود هر چند زياد شوند گر چه در عمل رفقايي كه ملاك ها را داشته باشند زياد نمي باشند.

پاورقی:

1. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365، چاپ چهارم، ج2،ص643، التودّد الی الناس نصف العقل.
2. گنجی، حمزه، بهداشت روانی، نشر ارسباران، 1384، ص 45 ـ 46.
3. رحیمیان محمد حسن و رهبر، محمد تقی، آیین تزکیه، انتشارات بوستان کتاب، ص 158.
4. حجرات : 1.
5. سبحانی، جعفر، فرازهایی از تاریخ اسلام، 1373، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، ص 214 ـ 215 انت اخی فی الدنیا و الاخره.
6. کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب، اصول کافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365، چاپ چهارم، ج 2،ص 185.
7. همان، ص 185.
8. حجرات : 13.
9. نهج البلاغه، نامه 69، ص 354، و لا ینبغی للمرء المسلم ان یواحی الفاجر و لا الاحمق و لا الکذاب.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات