چکیده: انگلیسی‌ها که دشمن اصلی خود را رئیسعلی می‌دانستند ابتدا از طریق نمایندگان حیدرخان حیات داودی سعی در تطمیع وی نمودند و پیشنهاد چهل‌هزار پوند در قبال خودداری از قیام علیه قوای بریتانیا را ارائه نمودند. اما رئیسعلی این پیشنهاد شرم‌آور را نپذیرفت و اعلام کرد: «چگونه بیطرفی اختیار کنم در حالیکه استقلال ایران در معرض خطر جدی قرارگرفته است.»
«رئیسعلی» فرزند رییس «محمد» در سال 1261(ه.ش) در دهستانی از توابع بوشهر به دنیا آمد. او در عصر مشروطیت، جوانی 24 ساله، بلندهمت، شجاع، در صدق و صفا کم مانند و در حب وطن و توکل به خدا، ضرب‌المثل بود. اگر چه سواد و معلومات کافی نداشت، اما پاکی و سرشت و صفات حمیده او زبان‌زد اطرافیان بود.
دلوار بندر کوچکی است در پنجاه کیلومتری بوشهر که مرکز یکی از بخش‌های ساحلی شهرستان تنگستان است. واژه دلوار به معنای «دلاور» است که گاه «دل‌بار» هم گفته می‌شود. شغل مردم دلوار اغلب ماهی‌گیری و سفر به شیخ‌نشین‌هاست. موقعیت دلوار به گونه ایست که کشتی‌های بزرگ می‌توانند در ساحل آن پهلو بگیرند و به همین لحاظ در مقاطعی از تاریخ ایران نامی از آن ذکری به میان آمده است. بندر دلوار که جمعیت آن حدود 700 نفر بوده است، بزرگ‌ترین نقش را در دفاع از خاک ایران در سال 1914 م.(1333 ه.ق) در مقابل حمله دوم قوای انگلیس داشته است.[1]
رئیسعلی از اوان جوانی با عرق مذهبی و ملی که داشت، نسبت به وقایع و اتفاقاتی که در ایران می‌گذشت احساس مسئولیت می‌کرد و با تمام توان نسبت به آن موضع‌گیری می‌کرد و عکس‌العمل نشان می‌داد. در دوره پادشاهی «محمدعلی شاه قاجار» که قرارداد 1907 بسته شد و در آن کشور ایران بین دو کشور انگلیس و روسیه تقسیم شد، حرکت عمومی آزادیخواهان به رهبری علما بر علیه این قرارداد، عکس‌العمل محمدعلی شاه و در پی آن به توپ بستن مجلس شورای ملی توسط لیاخوف روسی را در تاریخ 23 جمادی‌الاولی 1326 در پی داشت و فشار زیادی بر مردم وارد آمد که از این دوران به استبداد صغیر یاد می‌شود. زندان و تبعید آزادیخواهان و قتل و کشتار مردم، حکم جهاد علما را در پی داشت.
تبریز، رشت، اصفهان، فارس و دیگر مناطق ایران، صحنه رویارویی مردم با عوامل استبداد گشت. در بوشهر آیت‌الله سید مرتضی علم‌الهدی اهرمی با اعلام حکم جهاد مردم را به ایستادگی در برابر عوامل استبداد دعوت نمود. رئیسعلی دلواری نیز با همکاری دیگر آزادیخواهان ازجمله میرزا علی کازرونی به رویارویی با مستبدین برخاست و با تفنگچیان تنگستانی، گمرک و دیگر ادارات دولتی را در اختیار گرفت و موقعیت مشروطه‌طلبان را در جنوب کشور مستحکم نمود.[2]
انگلستان که از زمان قرارداد 1907 م جنوب ایران را سهمیه خود می‌دانست در سال 1915 م که جهان درگیر جنگ جهان اول بود، اوضاع جهانی را مناسب تاخت‌وتاز به منطقه جنوب ایران دانست. هدف بریتانیا از این عملیات نظامی جلوگیری از نفوذ آلمان و عثمانی، سرکوب قبایل عشایر جنوب و دست‌رسی به خلیج فارس بود. بریتانیا برای رسیدن به اهدافش در مارس 1915م با بهانه قرار دادن ارتباط کنسول‌گری آلمان در بوشهر با تنگستانی‌ها و تحریک آنان علیه انگلیسی‌ها، اقدام به محاصره کنسول‌خانه آلمان و دست‌گیری و تبعید اعضای آن کرد. تعرض به خاک ایران، خشم ایرانیان را در پی داشت. در 12 ژوئیه 1915 م رئیسعلی در یک حمله ضربتی در نزدیکی تنگک زنگنه، نایب کنسول انگلیس در بوشهر و تعدادی از سربازان هندی را کشت. انگلیسی‌ها به بهانه وقوع این حادثه و حوادث دیگر در 8 اوت 1915 بوشهر را اشغال نمودند. رئیسعلی با جنگ‌های نامنظم ضربات سهمگینی به دشمن وارد نمود.[3]
وی هم‌چنین با کمک یاران تنگستانی خود توانست بوشهر را از عناصر مستبد و وابسته به دربار محمدعلی شاه پاک نماید و گمرک و انتظامات و دیگر ادارات را تسخیر کند و از سیطره‌ی استعمارگران انگلیسی خارج کند. این کار دلیران تنگستان بر انگلیسی‌ها که اداره گمرک را در اجاره داشتند گران آمد و آنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و استمرار سلطه بر حیات اقتصادی و سیاسی جنوب ایران به مقابله با دلیران تنگستانی پرداختند و در این راه از دیگر خوانین جنوب ایران یاری جستند.[4]
انگلیسی‌ها که دشمن اصلی خود را رئیسعلی می‌دانستند ابتدا از طریق نمایندگان حیدرخان حیات داودی سعی در تطمیع وی نمودند و پیشنهاد چهل‌هزار پوند در قبال خودداری از قیام علیه قوای بریتانیا را ارائه نمودند. اما رئیسعلی این پیشنهاد شرم‌آور را نپذیرفت و اعلام کرد: «چگونه بیطرفی اختیار کنم در حالیکه استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است».[5]
سرانجام وی در شب 12 شهریور 1294 در شبیخون به نیروهای انگلیسی در محل تنگک مورد اصابت گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. در ابتدا جنازه او در محلی به نام «کله بند» به رسم امانت دفن شد. شش ماه بعد تابوت وی را به نجف اشرف انتقال داده و در قبرستان «وادی‌السلام» به خاک سپردند.[6]
----------------------------------------------------------
پی‌نوشت
[1]. زندگینامه شهید رئیسعلی دلواری.
[2]. مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمين سال شهادت رئيس علي دلواري، 1373ش، ص61-60.
[3]. همان، ص70.
[4]. زندگینامه شهید رئیسعلی دلواری.
[5]. عليمراد فراشبندي، جنوب ايران در مبارزات ضد استعماري، تهران، 1365ش، ص30.
[6]. مجموعه مقالات، همان، ص91.
نظرات
از خون جوانان وطن لاله دمیده
خدا رحمتش کنه