يكى از مباحث مهم معاد، بقاى روح است كه بااستدلال به آن مى توان معاد رااثبات نمود.
روح مى تواند بعد از مرگ جسم و متلاشى شدن آن به زندگى خود ادامه دهد، امّا اين كه چه ويژگى هايى دارد بايد گفت:
اولا: روح مجرد است; يعنى از خواص عمومى ماده (زمان، مكان و اجزا)، مبرّا است و اين ويژگى ها را ندارد; البته روح در اين دنيا همراه جسم است و ويژگى او، در عالم برزخ با دنيا تفاوتى ندارد.[1]
ثانياً: روح كفّار در عالم برزخ، گرفتار عذاب و روح مؤمن در نعمت است تا قيامت فرا رسد. امام صادق(عليه السلام) فرموده است: برزخ، همان قبر است، از آن زمان كه مى ميرد تا روز قيامت.[2]
امام زين العابدين(عليه السلام) فرمود: قبر، باغى از باغ هاى بهشت يا حفره اى از آتش است.[3]
ويژگى ديگر روح در عالم برزخ، آن است كه با دنيا در ارتباط بوده و تا حدودى از حالات بستگان خود آگاه است. اگر بستگان، برايش دعا و طلب مغفرتى بكنند، خوشحال مى شود; همان گونه كه افراد زنده با هديه خوشحال مى شوند.
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود: اى مردم! مرده ها را زيارت كنيد و به سراغ آنها برويد و سلام بفرستيد; سوگند به كسى كه جانم در دست او است، مسلمانى تا روز قيامت بر آنها سلام نمى فرستد، مگر اين كه سلام او را پاسخ مى گويند.[4]
از اين احاديث معلوم مى شود روح در عالم برزخ، با اين جهان در ارتباط است.
در روايتى آمده است كه در حضر موت (سرزمينى در شرق عدن) چاهى است عميق به نام «برهوت» كه ارواح كفار در آن، جاى دارند و در آن جا عذاب مى شوند. حضرت على(عليه السلام) مى فرمايد: بدترين آبادى هاى روى زمين آبادى برهوت است كه در حضر موت واقع است، ارواح كفار در آن جا گرد آيند.[5]
طبق اين حديث و احاديث ديگر[6] ظاهراً اين سرزمين در جنوب جزيرة العرب (عربستان) است.[7]
همه انسان ها حيات برزخى دارند و ويژه شهدا، پيامبران و امامان نيست. زيرا همه انسان ها پس از مرگ وارد عالَم برزخ مى شوند. تفاوت انسان هاى معمولى با پيامبران و امامان و شهدا در نوع حيات برزخى است. پيامبران، امامان و شهدا از حيات ويژه و زندگى خاصى برخوردارند; همان گونه كه قرآن كريم در آيه 169 آل عمران به اين موضوع اشاره دارد.
از قرآن كريم استفاده مى شود كه ما در دنيا با مردن وارد عالَم برزخ مى شويم و در برزخ هم مرگى داريم كه پس از آن وارد جهان قيامت مى شويم; خداوند متعال مى فرمايد: (كَيفَ تَكفُرونَ بِاللّهِ وكُنتُم اَموتـًا فَاَحيـكُم ثُمَّ يُميتُكُم ثُمَّ يُحييكُم ثُمَّ اِلَيهِ تُرجَعون)[8]; چگونه به خداوند كافر مى شويد؟! در حالى كه شما مردگان ]و اجسام بى روحى [بوديد و او شما را زنده كرد; سپس شما را مى ميراند و بار ديگر شما را زنده مى كند; سپس به سوى او بازگردانده مى شويد.
با توجه به اين كه حقيقت مرگ انتقال از يك نشئه به نشئه ديگر و از يك جهان به جهان ديگر است، طبق آيه ياد شده، انسان با مرگ دنيوى، وارد جهان برزخ مى شود و حيات برزخى پيدا مى كند و سپس وارد جهان قيامت مى شود. اين انتقال از برزخ به قيامت مرگ برزخى است.[9]
[1]. ناصر مكارم شيرازى و همكاران، پيام قرآن، ج 5، ص 443.
[2] . كلينى، كافى، ج 3، ص 242.
[3]. همان، ص 447; شيخ صدوق، خصال، ص 119.
[4]. همان، ص 460.
[5]. كلينى، كافى، ج 3، ص 246; ر.ك: شيخ حر عاملى، الفصول المهمة، ص 336; بحارالانوار، ج 7، ص 116.
[6]. كلينى، كافى، ج 8،ص 231.
[7]. ر.ك: سيد مصطفى حسينى دشتى، معارف و معاريف، مدخل، حضر موت و برهوت.
[8]. بقره، آيه 28.
[9]. ر.ك: الميزان، ج 1، ص 111ـ112.
منبع : کتاب پاسخ به پرسش هاى قرآنى وابسته به «مركز فرهنگ و معارف قرآن» از زير مجموعه هاى دفتر تبليغات اسلامى حوزه علمیه قم