چکیده: آيةالله کاشاني کسي است که اگر او نبود، نهضت ملي شدن صنعت نفت يقيناً در اين کشور به وقوع نمی پيوست.به کمک او دکتر مصدّق و ديگر سرانِ نهضت ملی شدن صنعت نفت توانستند حمايت مردم را به اين حرکت جلب کنند.
یکی از روش‌های تربیتی که نقش سازنده‌ای در رشد و شکوفایی انسان و بالتبع جامعه دارد و طی نمودن مسیر سعادت و کمال را برای آدمی، هموار می‌نماید، درس گرفتن از حوادث گذشته و تکرار نکردن اشتباهات و خطاهایی هست که دیگران انجام داده و منجر به سقوط و انحراف آنان گشته است. در واقع کسب تجربه‌های مفید، امری نیست که به آسانی حاصل گردد. لذا تکرار کردن تجربه‌های تلخ دیگران، امری نا بخردانه و دور از عقل تلقی می‌گردد.
امیرالمومنین (علیهالسلام) در این زمینه می‌فرمایند: «الْعَاقِلُ مَنْ وَعَظَتْهُ التَّجَارِب [1] عاقل کسی است که از تجربه‌ها پند گیرد»، و در بیان دیگر می‌فرمایند: «كَسْبُ الْعَقْلِ الِاعْتِبَارُ وَ الِاسْتِظْهَارُ وَ كَسْبُ الْجَهْلِ الْغَفْلَةُ وَ الِاغْتِرَار [2] دستاوردِ خرد، پند گرفتن و احتياط است و دستاورد نابخردى، غفلت و فريب خوردگى».
ملی شدن صنعت نفت کشور عزیزمان ایران، که باعث قطع دست ایادی بیگانه از چپاولگری و تاراج این سرمایه ملی گردید، حادثه‌ای در خور اهمیت و شایان توجه است، که باید به عنوان یکی از تجربه‌های مهم، مورد بررسی قرار گیرد. آن چه که نقش اساسی را در این راستا ایفا نمود، و آن را می‌توان به عنوان نکته ثقل این پیروزی شیرنی و بزرگ قلمداد نمود، ارتباط وثیق و محکم توده مردم با روحانیت، خصوصا آیت الله کاشانی (رحمة الله علیه) بود، که با روشنگری‌های خویش ملت را بیدار نمود و آنان را از خواب غفلت بیدار ساخت، و همین امر باعث گردید که حتی خواص جامعه مانند دکتر مصدق نیز فرصت عرض اندام داشته باشند و بتوانند به برکت این پشتوانه محکم در مقابل دربار و انگلیسی‌ها بایستند و صنعت نفت را ملی نمایند.
مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند:
«آیتالله کاشاني کسي است که اگر او نبود، نهضت ملي شدن صنعت نفت يقيناً در اين کشور به وقوع نمی پيوست... مرحوم کاشانی کسي است که به کمک او دکتر مصدّق و ديگر سرانِ نهضت ملی شدن صنعت نفت توانستند حمايت مردم را به اين حرکت جلب کنند؛ والاّ حمايت مردم جلب نمی شد. کسی مصدّق را نمی شناخت؛ کسی معنای ملی شدن صنعت نفت را نمی دانست... مرحوم آیت الله کاشاني به عنوان نماينده مردم تهران و رئيس مجلس آن روز، پشتيبان طرح ملی شدن صنعت نفت شد. نمايندگان مرحوم آیت الله کاشانی به سرتاسر کشور مسافرت می کردند... و به اين ترتيب در سال ۱۳۲۹ شمسی، مردم طرفدار ملی شدن صنعت نفت ايران شدند».[3]
اتفاقا وقتی دشمن به این نقش اساسی ارتباط مردم و روحانیت در این پیروزی پی برد، تمام همتش را به کار برد تا بین خواص جامعه و روحانیت فاصله ایجاد کند و لذا با حیله و فریب، دکتر مصدّق را از آیت الله کاشانی و بالتبع توده مردم جدا کرد و به راحتی در کودتای 28 مرداد 1332، مصدّق را به دلیل نداشتن پشتوانه مردمی سرنگون نمود، و به اهداف شوم خود رسید.
«دکتر مصدّق مرتّب فاصله خود را با آقای کاشانی زياد کرد، تا اين که مرحوم آیت الله کاشانی چند روز قبل از ماجرای ۲۸ مرداد نامه نوشت و گفت من می‌ترسم با اين وضعی که داريد، عليه شما کودتا کنند و مشکلی به وجود آورند. دکتر مصدّق گفت: من مستظهر به پشتيبانی مردم ايران هستم! اشتباه او همين جا بود. ملت ايران را سرانگشت روحانيت -کسی مثل آیت الله کاشاني- وادار می کرد که صحنه ها را پُر کند و به ميدان بيايد و جان خود را به خطر بيندازد. در ۲۸ مرداد که کاشانی منزوی و خانه نشين بود -و در واقع دولت مصدّق او را منزوی و از خود جدا کرده بود- عدم حضور او در صحنه موجب شد که مردم نيز در صحنه حضور نداشته باشند؛ لذا کودتاچی های مأمور مستقيم امريکا توانستند بيايند و به راحتی بخشی از ارتش را به تصرّف درآورند و کودتا کنند. يک مشت اوباش و الواط تهران را هم راه انداختند و مصدّق را سرنگون کردند. پس از آن، ديکتاتوری محمدرضا شاهي به وجود آمد که بيست و پنج سال اين ملت زير چکمه‌های ديکتاتوری او لگدمال شد و ملی شدن صنعت نفت هم در واقع هيچ و پوچ گرديد؛ چون همان نفت را به کنسرسيومی دادند که امريکايی ها طرّاحی آن را کردند. هرچه دشمن خواست، همان شد؛ به خاطر جدا شدن از روحانيت و دين. اين ها عبرت است».[4]
بنابراین باید دقت نمود که هیچ گاه توده مردم، خصوصا خواص جامعه نباید ارتباط خود را با روحانیت دلسوز جامعه که درد دین دارند، جدا نمایند که وجود این ارتباط منشأ پیروزی و فقدان آن عامل شکست خواهد شد.
................................................
پی‌نوشت:
[1]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، ص85، جامعه مدرسين، قم، 1404 / 1363 ق.
[2]. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص471، دفتر تبليغات، ايران؛ قم، 1366 ش.
[3]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[4]. پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری.