ثواب فراوان اعتکاف و فلسفه آن

روزهای سیزدهم، چهاردهم، و پانزدهم ماه مبارک رجب از روزهای پر فضیلت است که اعمال خاصی در آن وارد شده است. این سه روز معروف است به «ایام البیض». این‌که چرا به این ایام، ایام البیض می‌گویند، در کتاب «علل الشرایع» آمده است: «جبرئیل آدم را در حالی که سر تا پا سیاه شده بود به زمین فرود آورد، فرشتگان وقتی آدم(علیه‌السلام) را با این هیئت دیدند، ضجه زده و گریستند و به درگاه حق تعالی عرضه داشتند: پروردگارا مخلوقی را آفریدی و از روح خود در او دمیدی و فرشتگانت را به سجده کردنش وادار نمودی، حال با یک گناه رنگ سفیدش را به سیاهی مبدل کردی!؟
منادی از آسمان ندا می‌دهد: امروز را برای پروردگارت روزه بگیر. آدم(علیه‌السلام) آن روز را که موافق با روز سیزدهم ماه بود روزه گرفت، پس ثلث سیاهی از او زایل گشت، سپس منادی در روز چهاردهم ندا کرد: امروز را برای پروردگارت روزه بگیر، جناب آدم(علیه‌السلام) آن روزه را هم روزه گرفت و ثلث دیگر از سیاهی زایل گردید، روز پانزدهم باز منادی ندا کرد و او را به گرفتن روزه دعوت نمود؛ وی آن روز را هم روزه گرفت و تمام سیاهی او زایل گردید و به همین خاطر این ایام به ایام البیض(روزهای روشنایی) موسوم شد».[1]

اعمال ایام البیض
یکی از مهم‌ترین اعمالی که در ماه رجب، به‌‌خصوص در این سه روز فضیلت بسیار دارد و بر آن تاکید فراوان شده است، روزه گرفتن است. امام‌باقر(علیه‌السلام) فرمود: «هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد از اول یا وسط یا آخر ماه، خدا بهشت را برای او قرار دهد و روز قیامت با ما هم‌درجه‌اش می‌سازد. هر کس دو روز از رجب را روزه بدارد به او گویند کردار خود را از سر گیر که خدا آن‌چه از گذشته‌ها بود همه را آمرزید. هر که سه روز از رجب روزه گیرد، به او می‌گویند گذشته و آینده‌ات آمرزیده شد. براى هر کسی از برادران گنه‌کارت و براى آشنایانت که خواهى شفاعت کن. هر کسی هفت روز از رجب را روزه دارد هفت درِ دوزخ بر او بسته گردد و هر که هشت روز از رجب را روزه دارد هشت در بهشت به رویش باز شود تا از هر کدام‏ که خواهد درآید.[2]

و در روایت دیگری از امام صادق(علیه‌السلام) آمده که: «اگر کسى بیشتر [از این] روزه بگیرد، خداوند پاداش او را افزون‌تر خواهد کرد».[3]
پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «جبرئیل بر من نازل شد و گفت: به علی بگو: در هر ماه سه روز را روزه بگیر که روز اول فضیلت روزه ده هزار سال، روز دوم فضیلت روزه سی هزار سال و روز سوم فضیلت روزه صد هزار سال را دارد. گفتم: آیا این فضیلت ویژه من است یا برای همه مردم؟ پیامبر فرمود: خداوند این را به تو و هرکس که این سه روز را روزه بدارد لطف می‌کند. گفتم آن سه روز کدام است؟ فرمود: ایام البیض؛ یعنی روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه».[4]

ثواب فراوان اعتکاف
خداوند عالم برای بخشش بی‌حساب خود برای بندگان، و دوری آن‌ها از گناهان ریز و درشت، اعمالی را برای آن‌ها مقدر کرده است، تا آن‌ها با انجام این گونه اعمال، خود را تزکیه کرده و به او نزدیک شده، به کمالات انسانی که ‌‌نهایت آروزی هر انسانی است و هدف خلقت می‌باشد برسند.
چنان که در در حدیثی می‌خوانیم: «اعتکاف، گناهان را متوقف نموده و از بین می‌برد و اجر آن همانند این است که تمام نیکی‌ها را انجام داده است».[5]
در حدیثی دیگر از امام صادق(علیه‌السلام) آمده است که حضرت فرمود: «وقتی روز قیامت شد، ندا کننده‌ای از درون عرش صدا می‌زند کجایند «رجبیون» (اهل ماه رجب)؟ پس گروهی ــ که چهره آنان بر جمعیت درخشان است و تاج شاهی بر سر دارند ــ به پا خیزند. آن‌گاه امام صادق(علیه‌السلام) ثواب‌های زیادی نام برد. و بعد فرمود: «همه این‌ها برای کسی است که قسمتی از ماه رجب را روزه بگیرد؛ اگر چه یک روز در اول یا وسط یا آخر آن باشد».[6]

فسلفه و حکمت اعتکاف
حال ممکن است که سوال شود، علت، حکمت و فلسفه روزه گرفتن و اعتکاف در این ماه برای چیست؟ در پاسخ می‌توان گفت: خداوند عالم دوست دارد که بعد از مدت‌ها که بندگانش از او دور بوده‌اند و مرتکب گناهان زیادی شده‌اند، برای توبه و برگشت، و عبادت و راز و نیاز آن‌ها با خود، اعمالی را برای آن‌ها مستحب کرده است. بندگان با اعتکاف و دوری گزیدن از دنیا، و پناه آوردن به مساجد، از دنیا بریده و سر به آستان مقدسش ساییده و با ذکر و نیایش، خود را به پروردگار عالمیان نزدیک می‌کنند.
اگر این اعتکاف و دوری گزیدن از امور مادی و پناه بردن به مساجد جامع شهر، همراه با روزه و خودداری از خوردن و آشامیدن باشد، در تزکیه نفس و دور شدن از شیطان و نزدیک شدن به درگاه الهی تاثیر زیادتری خواهد داشت. پس‌‌ همان طور که اشاره شد، خداوند عالم برای بخشش بی‌حدش برای بندگانش و دور شدن آن‌ها از شر شیطان و نفس اماره، دستور به اعتکاف و روزه گرفتن می‌دهد، تا خودشان را برای ماه رمضان که اوج بندگی و نیاز است آماده‌تر شوند.  

در حدیثی امام باقر(علیه‌السلام) فرموده‌اند: «شخص معتکف از عطر و مواد خوشبو باید پرهیز نماید».[7]
وقتی که شخص معتکف از اعمال و کارهای حلال _ مانند دوری کردن از عطر و بوهای خوش _ دوری گزیند، در حقیقت خودش و روحش را آماده می‌کند تا در بحران‌های روزگار و زندگی، از گناهان بزرگی که در کمین او نشسته‌اند، دوری گزیند. در حقیقت اعتکاف و روزه گرفتن در این ایام یک دوره تمرین و مهارت است تا شخص خود را برای اعمال واجب یعنی انجام واجبات رمضان و روزه واجب این ماه مبارک، خود را آماده کند.

خلاصه اعتکاف و روزه در آن دارای مصلحت و حکمت‌های زیادی است: که به چند موردآن اشاره می‌کنیم:
1. ایجاد زمینه مناسب برای اندیشه و تفکر و خردورزی.
۲. فراهم آمدن زمینه توبه و بازگشت.
۳. فراهم شدن فرصت نیایش، نماز و تلاوت قرآن.
۴. به دست آمدن دوره‌‌‏ای کوتاه برای محاسبه نفس و خودسازی که حداقل سه روز طول می‌‏کشد و انسان را از حاکمیت غریزه‏‌ها، عادت‏‌ها و اشتغالات معمول زندگی آزاد می‌‏سازد. و او را برای ماه بزرگ رمضان آماده می‌کند.

__________________________________________
پی‌نوشت
[1]. علل الشرائع، ترجمه ذهنی تهرانی، ج‌۲، ص۲۳۵.
[2]. شیخ صدوق، الأمالی، کتابچى‏، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش، ص ۵ -۶.
[3]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۵۳.
[4]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت(علیهم‌السلام)‏، قم، چاپ اول‏، ۱۴۰۹ق، ج‏۱۰، ص۴۳۷‏. ‏
[5]. «اَلْمُعْتَکِفُ یَعْکِفُ الذُّنُوبَ وَیَجْری لَهُ مِنَ الْاجْر کَاَجْرِ عامِلِ الْحَسَناتِ کُلِّ‌ها». متقی هندی، کنز العمّال، بیروت، مؤسسه الرساله، ج۸، حدیث ۲۴۰۱۲.
[6]. «إذا کانَ یَوْمَ الْقِیامَةِ نادی مُنادٍ مِنْ بَطْنانِ الْعَرْشِ أیْنَ الرَّجَبِیُّونَ؟ یَقُومُ اُناسٌ یَضییءُ وُجُوهُهُمْ لِاَهْلِ الْجَمْعِ عَلی رُؤُوسِهِمْ تیجانُ الْمُلْکِ وَذَکَرَ ثَواباً جَزیلاً اِلی أنْ قالَ: هذا لِمَنْ صامَ مِنْ رَجَبٍ شَیْئاً وَلَوْ یَوْماً مِنْ أوَّلِهِ اَوْ وَسَطِهِ اَوْ آخِرِهِ». سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص۱۹۵.
[7]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۷۸.