راه‌های جلب محبت دیگران از نظر امام جواد

مهربانی و محبت ورزیدن از جمله خصوصیات فطری است که خداوند در درون هر انسانی نهاده است و این محبت ورزی و مهربانی نشأت گرفته از صفت رحمانیت و رحیمیت خداوند متعال است. خداوندی که هم خود رحمان، رحیم، ودود، رئوف و عطوف است و هم بندگانش را بر این سرشت آفریده است و این همان خداست که می‌فرماید: رحمت من بر غضب من پیشی گرفته است و اصلا آفرینش عالم بر اساس محبت بوده است.
محبت و مهربانی این خصوصیت بزرگ را می‌توان از جمله موارد بسیار مهم در قوام و برپایی جامعه انسانی دانست و بدون مهربانی و محبت نظام اجتماعی بشر، بی روح و سرد و زیبایی‌های زندگی به کام انسان تلخ و بی معنا خواهد شد.
کسی که انسان را برای زندگی اجتماعی آفریده، احساس نیاز به این پیوند و رابطه را نیز در وجود او قرار داده است. لذا هرکس به نوبه‌ی خود برای هرچه زیباتر شدن این عامل مهم در زندگی باید سعی و تلاش انجام دهد.
محبت و مهربانی آنقدر زیباست که تنها کسانی می‌توانند درک کنند که عامل و موثر در نشر و نمو این خصوصیت باشند.
مانند کسی که دست یتیمی یا ناتوانی را می‌گیرد یا به سالمندی ناتوان کمک می‌کند یا در غم دیگران شریک می‌شود....
بر همین اساس است که خداوند مهربان بندگانش را به محبت و مهرورزی تشویق می‌کند و کسانی که اهل عاطفه و مهربانی هستند را جزء اصحاب یمین دانسته و معرفی می‌کند.
سپس می‌فرماید: «ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذينَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ [بلد/17] سپس از کسانی باشد که ایمان آورده و یکدیگر را به شکیبایی و رحمت توصیه می‌کنند!».
بر این اساس فعالیت های انسان حب اوست به خود و هر آنچه می‌تواند برایش لذت آور و تعالی بخش باشد.

لذا انگیزه مهر و محبت در انسان ها عبارتند از:
1. لذت: این احساس، از اصلی ترین عوامل ایجادکننده دوستی و محبت است که شامل لذت های جسمانی، مثل علاقه به چهره ای زیبا و لذت های غیرجسمانی، مانند علاقه مندی به مطالعه در موضوعی خاص می شود.
2. منفعت: انسان موجودی است با نیازهای مادی و معنوی که می کوشد بنابر مصلحت حیاتش، به آنچه در آن خیر و محبتی بر رفع نیازهایش احساس می کند جذب شود، محبتی که به خاطر سودخواهی و رفع نیازها شکل می گیرد.
3. سنخیت: بیشتر دوستی ها به دلیل سنخیت در ابعاد جسمی، روانی و معنوی بین انسان هاست. تشابه در انگیزه ها، رفتارها، گرایش ها، نگرش‌ها، فضیلت‌ها و... مهم ترین عامل پیوند و محبت میان افراد است. [1]

با این توصیفات یکی از کارهایی که در دنیا برای انسان می‌تواند لذت بخش و موثر باشد جلب محبت دیگران است.
امام جواد (علیه السلام) سه راهکار برای جلب محبت دیگران برای ما پیشنهاد می‌دهند:
«قالَ عليه‌السلام: ثَلاثُ خِصالٍ تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةُ: الاْنْصافُ فِى الْمُعاشَرَةِ، وَ الْمُواساةُ فِى الشِّدِّةِ، وَ الاْنْطِواعُ وَ الرُّجُوعُ إلى قَلْبٍ سَليمٍ». [2]

الف: انصاف در معاشرت با مردم
از جمله مواردی که موجب ایجاد محبت و مودت در بین مردم خواهد شد انصاف در معاشرت است.
واژه انصاف به کسر همزه از واژه عربی نصف گرفته شده است. «النِّصْف»: يكى از دو قسمت مساوى هر چيزى، و به زبان فارسی نیم است که جمع آن أَنْصَاف  به فتح همزه است. عرب وقتی می‌گوید:
رجُلٌ نِصْفٌ؛ اشاره به  مرد ميانسال و ميانه قد و قامت دارد. [3]
لذا یکی از عوامل در جلب محبت دیگران از نظر امام جواد (علیه السلام) انصاف در معاشرت با دیگران بیان می‌فرمایند.
شخصيت انسان در عرصه روابط گوناگونی شكل میگيرد. اين روابط به ترتيب عبارتند از: رابطه انسان با خود، رابطه با خدا و رابطه با ديگران.
انسان موجودى اجتماعى است و نيازمند معاشرت، تبادل افكار و ايجاد روابط نيكو با همنوعان است و بر اثر همين معاشرتها و تبادل افكار روابط انسانى شكل مى ‏گيرد و فرهنگ انسانى هويت خود را آشكار مى ‏سازد. لذا عدم افراط و تفریط و انصاف در معاشرتها ازجمله مواردی است که موجب جلب محبت دیگرا شده و در نظر دیگران محبوب شویم.

ب ـ هم‌دردى در مشكلات
زمانی که مشکلی برای ما پیش می‌آید دوست داریم دیگران با ما همدلی، همدردی و همزاد پنداری کنند وقتی ناراحتی دیگران را مشاهده می‌کنیم، بخصوص اگر نزدیکان و دوستانمان باشند دوست داریم با آنها هم‌دردی کنیم...
هم دردی و همدلی یعنی اینکه متوجه شویم طرف مقابل از چه چیزی در رنج است؛ چه مسئله‌ای او را نارحت می‌کند و چطور می‌توانید خود را جای او بگذارید و احساس او را درک کنید. که نتیجه‌ی این همدلی چیزی جز محبت و علاقه و مستحکم‌تر شدن رابطه ما با دیگران نیست.
لذا هم‌دردی و همدلی را می توان در دو مرحله‏‌ى «انديشه» و «عمل» خلاصه كرد.
مرحله انديشه به اين معناست كه مسلمانان بايد صفحه انديشه و نيت خود را نه تنها نسبت به برادران دينى خود، بلكه نسبت به تمام انسانها و بلكه ساير موجودات نيكو و زيبا گردانند و انديشه خيرخواهى، دوستى و سعادت آن‏ها را در سر بپروراند و در غم‌ها و خوشحالی‌های او شریک باشد.
مرحله عمل: در دین ما یکی از آموزه‌هایی که بسیار سفارش شده این است که آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند. لذا اگر ما می خواهیم دیگران در غم‌ها یار و یاور ما باشند ما نیز در مرحله‌ی عمل در این امر کوشا و موثر باشیم. آنطوری که اميرمؤمنان در يك سفارش، خطوط کلی مرحله‌ی عمل را اين چنين بيان مى ‏كند:
«خويشتن را ميان خود و ديگران ميزان قرار ده؛ آن چه را براى خود مى‏ خواهى، براى ديگران بخواه و آن چه را براى خود خوش نمى ‏دارى، براى ديگران نيز خوش مدار. به كسى ستم نكن، چنانكه دوست ندارى به تو ستم شود و به ديگران نيكى كن همان‏گونه كه دوست‏دارى به تو نيكى شود». [4]

ج ـ همراه و همدم شدن با معنويات
یکی دیگر از راه‌هایی که امام جواد (علیه السلام) در جلب محبت بیان می‌فرمایند همراهی با معنویات و ارتباط قوی با خداوند است که محبوب کننده همه‌ی دلها و جلب کننده‌ی ‌همه‌ی قلبهاست. لذا آثار این امر را می‌توان در احوالات و زندگی عرفا و علما و محبوبیت آنها نزد مردم دید.
برهمین اساس کمتر کسی است که علت محبوبیت حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) را چیزی غیر از توکل و اخلاص ایشان در امور معنوی و ارتباط با خداوند بداند.
در نتیجه یکی از چیزهایی که همه‌ی انسانها بدنبال آن هستند محبوبیت و علاقه‌ی قلبی مردم به آنهاست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
[1]. پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
[2]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ط - بيروت)، ج75، ص82، دار إحياء التراث العربي، بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
[3]. فواد افرام بستانی، رضا مهیار، فرهنگ ابجدی عربی فارسی ترجمه المنجد، ج1، ص916.
[4]. نهج‏ البلاغه، نامه 31، بند 28.