سال‌ها است که کاربری مساجد در مدیریت امور مختلف جامعه مسلمانان تغییر یافته و آن را فقط محل عبادت می‌دانند، اما با این حال، مساجد می‌توانند پایگاه قابل اعتمادی برای جمع‌آوری کمک‌های مالی جهت کاهش مسئله فقر در جامعه باشند.
ملحدان و اسلام‌ستیزان ادعا می‌کنند با توجه به آنکه در هر جامعه‌ای افراد بسیاری وجود دارند که از نظر مالی، فقیر و کم‌درآمد هستند، پس لازم است تدبیری اندیشیده شود تا تعداد این افراد کاهش پیدا کند. همچنین وجود افراد فقیر در کشورهای اسلامی نیز غیر قابل انکار است، در حالی‌که اسلام شعار عدالت همه جانبه سر داده است.
با این حال، یکی از راه‌حل‌های مبارزه با فقر در جوامع اسلامی آن است که هزینه‌های هنگفتی که مسلمانان برای ساخت مساجد پرداخت می‌کنند، به سوی تأمین هزینه‌های افراد فقیر و ریشه‌کنی فقر در جامعه هدایت شود. امروز شاهد آن هستیم که مساجد بسیار بزرگ و زینتی در شهرهای اسلامی ساخته شده که تعداد شرکت‌کنندگان در آن هر روز در حال کاهش است، پس شیوه منطقی آن است که از ساختن مساجد بی‌فایده خودداری شود.
چند نکته در پاسخ بیان می‌شود:
الف- بی‌تردید اصلی‌ترین گفتمان دین اسلام، گسترش عدالت در جوامع بشری است، اما در نگاه اسلام عدالت آنگاه محقق می‌شود که دو شرط مهم رعایت گردد؛ نخست آنکه شعار توحید در جهان فراگیر شود و مردم در سایه فرامین الهی زندگی خود را سامان دهند؛ دیگر آنکه قوانین و تعالیم اسلامی توسط نماینده معصوم خداوند اجرایی گردد.
بنابراین به طور طبیعی، مسلمانان و دیگر مردم جهان قرن‌ها است که از بی‌عدالتی در جوامع رنج می‌برند؛ زیرا هرچند قوانین اسلامی وجود دارد، اما مجری و حاکم معصوم در غیبت به سر می‌برد.
پس حتی اگر فرض شود که مسلمانان از ساختن مساجد خودداری کنند، معلوم نیست که آن هزینه‌ها به سوی یاری مستمندان هدایت شود؛ زیرا همچنان این امکان وجود دارد که ثروتمندان و یا مسئولان هر جامعه، با توجه به عقل و درک ناقصی که دارند، هزینه‌های موجود را برای فقیران هزینه نکنند و اجرای عدالت اقتصادی به فراموشی سپرده شود.
ب- در فرهنگ اسلامی، مسجد جایگاه بسیار مهم و با ارزشی دارد و بر خلاف تصور بسیاری از افراد، فقط محلی برای عبادت و نیایش با پروردگار نیست؛ نخستین اقدام خاتم‌الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از هجرت به مدینه، ساختن مسجد بود تا افزون بر آنکه محلی برای عبادت باشد، اجتماعات مهم مسلمانان و رسیدگی به وضعیت آنها و همچنین قضاوت میان مردم نیز در آنجا انجام گردد. حتی امور مربوط به فرماندهی و اعزام مجاهدان نیز در مسجد صورت می‌پذیرفت.[1]
از این‌رو، شبهه مزبور ناشی از تصور نادرست بسیاری از مسلمانان و غیر مسلمانان در مورد مسجد است که آن را فقط محل عبادت می‌دانند، در حالی‌که به دلایل گوناگون مانند تهاجم فرهنگ غیر اسلامی، کاربری واقعی مسجد از آن سلب شده و امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه در اداره‌ها و سازمان‌ها رسیدگی می‌شود و مردم، مسجد را محل برپایی نماز و دعا می‌دانند.
ج- بر اساس نگاه منصفانه و به دور از تعصب، آمارها نشان می‌دهد بسیاری از ثروتمندان با توجه به قداست مساجد در جوامع اسلامی، به آن اعتماد کرده و کمک‌های شایایی را برای شناسایی و تأمین خانواده‌های مستمند و افراد نیازمند انجام داده‌اند.
پس حتی مساجد در دوران معاصر نیز می‌توانند به‌عنوان یک نقطه ایمن و قابل اعتماد برای جمع‌آوری کمک‌های مالی و توزیع آنها در میان فقیران جامعه قرار گیرند، همانطور که در سال‌های اخیر و در پی بروز مشکلاتی مانند کرونا، زلزله و... نمونه‌هایی از آن را مشاهده کردیم.
پی‌نوشت:
[1]. مرتضی، سیدجعفر، الصحيح من سيرة النبى الأعظم، ج5، ص89، دار الحدیث.