آیه‌ی 31 سوره‌ی مبارکه نور بر وجوب حجاب و پوششِ زینت بانوان دلالت دارد و مراد از زینت طبق روایات، جواهرات و بدن خانم‌ها است؛ لذا فقها‌ی شیعه بر همین اساس پوشش بدن را برای خانم‌ها واجب کرده‌اند.
در کتاب‌های فقهی، برای بیان وجوب حجاب زنان و برخی احکام آن ازجمله حدود حجاب، به آیه 31 نور استناد شده است. به عقیده‌ی فقها عبارت «لَايُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ»؛ «زینت‌های خود را آشکار نسازید»، دلالت بر وجوب حجاب برای زن می‌کند. همچنین به‌گفته برخی از فقیهان شیعه؛ همچون شیخ انصاری،[1] شهید ثانی[2] و علامه حلی،[3] عبارت «اِلّا ما ظَهَر مِنها»؛ «مگر آنچه پیدا است» صورت و دست‌ها (از مچ به پایین) را از وجوب پوشاندن استثنا می‌کنند.[4]
با این وجود، برخی ادعا کرده‌اند که وجوب پوشاندن زینت‌ها بر اساس فراز «اِلّا ما ظَهَر مِنها»، زینت‌هایی که پیش از این آشکار بوده را شامل نمی‌شود؛ زیرا در این آیه چند حکم وجود دارد که عبارتند از:
- زینت‌های خود را آشکار نکنید: «لَايُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ»؛
- مگر آنچه که ظاهر بود: «اِلّا ما ظَهَر مِنها»؛
- باید تا گریبان خود را بپوشانند: «وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ».
اگر ترتیب احکام به این صورت باشد «اِلّا ما ظَهَر مِنها»، عدم پوشش صورت و دست‌ها نخواهد بود، بلکه معنی آیه این است که زینت‌های خود را آشکار نسازید، مگر زینت‌هایی که پیش از این آشکار بوده است و علت آن این است که عبارت: «اِلّا ما ظَهَر مِنها» مخصّص عبارت بعدی «وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ» نیست، بلکه حکم اول، عدم آشکار زینت‌ها را مقید می‌کند. بنابراین، حکم وجوب پوشش همه اعضای بدن یک زن به جز قرص صورت و دست از مچ از آیه فهمیده نمی‌شود.
حال پرسش این است که آیا فقها در فهم این آیه وصدور حکم حجاب اشتباه کرده‌اند؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت: خیر؛ زیرا برای صدور حکم وجوب یا حرمت عملی، فقها از چهار منبع (قرآن، سنت، اجماع و عقل) استفاده می‌کنند تا بتوانند حکمی را به اسلام نسبت دهند. ازاین‌رو، تنها نگاه کردن به ظاهر آیه نمی‌تواند مجوز این باشد که فهم خود را به آیه نسبت دهند. بنابراین، فقها در فهم دقیق این فراز از آیه تنها به فهم خود استناد نکرده‌اند، بلکه به روایات تفسیر کننده این آیه و عرف نیز توجه کرده اند؛ چنان که آیت الله جوادی آملی در درس خود در ذیل این آیه می‌فرمایند: «در چند روايت که تأييدات عرفی هم دارد، بر وجه و کفّين حمل شده است، بر جای النگو نصب کردن و انگشتر نصب کردن؛ يعنی دست و مُچ دست، اينها تطبيق شد».[5]
همچنین در فهم آیه نیز باید واژگان کاملا روشن باشند. بنابراین، نمی‌توان تنها با معنای سطحی و دم دستی حکمی را صادر کرد؛ لذا فقها در این جهت نیز دقت لازم را دارند.
به عنوان مثال، در عبارت «ما یتزیّن به» در نگاه اول مراد همان معنای عرفی است که عبارت است از اشیائی که نصب بر اعضاء و جوارح شخص می‌شوند، لکن با ملاحظه روایات، زینت اعم از این معنا است: هم شامل زینت‌های ظاهری و هم شامل اعضاء و جوارحی است که موضع نصب زینت هستند که مصادیق واضح و روشن آن صورت و دست‌ها و امثال آن است.[6] پس استثناء کردن دست و صورت از حکم وجوب پوشاندن زینت‌ها امری معقول و پذیرفته شده است.
پی‌نوشت:
[1]. شیخ انصاری، کتاب‌النکاح، ص۴۶-۴۷، ۱۴۱۵ق.
[2]. شهید ثانی، مسالک الأفهام، ج۷، ص۴۷، ۱۴۱۳ق.
[3]. علامه حلی، تذکرةالفقها، ج۲، ص۴۴۶-۴۴۷، مؤسسه آل‌البیت.
[4]. اندیشه برتر، آیات حجاب در قرآن، سجاد شمس‌الدینی، B2n.ir/b09210.
[5]. مدرسه فقاهت، درس خارج فقه آیت الله جوادی، https://B2n.ir/y90934.
[6]. مدرسه فقاهت، درس خارج آیت الله اعرافی، https://B2n.ir/r30631.