دوری از بُخل، سوغاتی از کربلا

از بصره تا نجف و از نجف تا کربلا، قدم به قدم از موکب‌هایی پر شده که به شدت تشنه زائر هستند. صاحبان موکب‌ها، ملتمسانه اصرار دارند که زائری را سر سفره و به خانه خویش ببرند. چشمی که این صحنه‌ها را ببیند محال است که  ارزش کرم و سخا را فراموش کند و زیبایی آن را درک نکند. پیاده‌روی اربعین سوغاتی‌های زیادی دارد؛ اما یکی از بهترین سوغاتی‌های این سفر معنوی و سلوک حسینی، کشتن بخل در نفس آدمی است.

بخیل و دوری از رحمت خداوند
خداوند رحمتی بسیار فراگیر دارد. رحمتی که از غضبش سبقت گرفته و عالم را مملو از خود کرده است. در دعا اینگونه نجوا می‌کنیم: «یَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبهُ‌»[۱] رحمتی که عالم از آن بهره برده و به واسطه آن خلق شده است؛ با اسم‌های رحمان و رحیم. اما اگر چنانچه خود خلق، قدر رحمت حق تعالی را ندانند و با فرمان حق تعالی مخالفت بکنند و موجب فتنه و فساد بشوند؛ به تعبیر امام خمینی(ره) درب رحمت الهی تا نیمه آن بسته می‌شود و درب غضب خداوند باز می‌شود.[۲]
بخل یکی از اعمالی است که انسان با ارتکاب آن نه تنها سودی نمی‌کند بلکه بزرگترین خسارت را می‌بیند و خود را از رحمت الهی محروم می‌کند. خداوند در قرآن کریم این مطلب را بیان کرده و فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَيَكْتُمُونَ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا (نساء/۳۶ و ۳۷) كه خدا كسى را كه متكبر و فخرفروش است دوست نمى‌دارد؛ همان كسانى كه بخل مى ‌ورزند و مردم را به بخل وادار مى‌سازد و آنچه را خداوند از فضل خويش به آنها ارزانى داشته، پوشيده مى‌دارند و براى كافران عذابى خواركننده آماده كرده‏‌ايم.»

بخیل و فکری واهی
بخیل‌ها فکر می‌کنند اگر از سرمایه و دارایی‌‎هایشان برای حل مشکل دیگران خرج کنند یا بذل و بخششی داشته باشند؛ از سرمایه آنها کاسته می‌شود و خود محتاج می‌مانند. در حالی که اگر روح همنوع دوستی، فداکاری و ایثار در جامعه‌ای نهادینه شود هیچ فردی محتاج باقی نخواهد ماند. امروز من مشکل یکی را رفع می‌کنم و فردا اگر مشکلی برای من پیش آید، دیگری بسیج شده و مشکل من را حل می‌کند. از این رو در قرآن کریم آمران و مروّجان بخل نیز در زمره دور شدگان از رحمت خدا و اهل عذاب دانسته شده است: «... وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ ...» (نساء/۷)
در احادیث نیز به دوری فرد بخیل از خداوند اشاره شده است. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «اَبْعَدُ الخلائِقِ مِنَ اللهِ تَعالي اَلبَخيلُ الغَني[۳]؛ دورترين مخلوقات از ساحت قدس خداوند متعال، آدم بخیلِ ثروتمند است.»
آنها توجه ندارند که برکت در سایه رحمت خدا تأمین می‌شود و هر مالی هر اندازه زیاد هم باشد ولی با برکت نباشد؛ باز به کار نمی‌آید و انسان را نیازمند قرار می‌دهد. اگر قرار بود انسانی بر اثر بذل و بخشش، فقیر و محتاج شود؛ در این چند ساله می‌بایست موکب داران عراقی نتوانند سال‌های بعد خدمت خود را به زوار ارائه دهند و از طرفی می‌بایست از شدت فقر، زمین گیر می‌شدند. ولی آنچه می‌بینیم جز این است.

محوری برای همراهی
در کربلا این عشق حسینی است که انسان‌ها را در یک محور متحد می‌کند. خادم برای امام حسین(علیه‌السلام) به عاشقان حضرتش کمک و خدمت می‌کند و از دارایی‌اش برای این خدمت هیچ دریغی ندارد. اما ما محورهای مشترک دیگری نیز داریم. همگی مسلمان و مؤمن هستیم؛ همگی بندگان خداییم و در نهایت همگی انسان هستیم. بذل و بخشش نیز صفتی انسانی است.
سفارش‌های زیادی درباره کمک به دیگران در روایات آمده است.
پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در باره آن فرمودند: «اَحَبُّ الاْعْمالِ اِلَى اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سُرُورٌ يُدْخِلُهُ مُؤْمِنٌ عَلى مُؤْمِنٍ، يَطْرُدُ عَنْهُ جُوعَهُ اَوْ يَكْشِفُ عَنْهُ كَرْبَهُ[۴] بهترين اعمال در پيشگاه الهى سه چيز است: ايجاد خوشحالى در دل مؤمن، رفع گرسنگى، و زدودن غم و اندوه از چهره او.»
متأسفانه این روحیه کمتر در میدان عمل به آن پرداخته شده و بسیاری از ارزش آن هنوز با خبر نیستند.

کلام نهایی
انسان به راحتی می‌تواند چهره‌ای بخشنده داشته باشد. از سوار کردن یک پیاده تا مقصدش گرفته تا پوشاندن لباس به یک فقیر یا بخشیدن غذایی مطبوع به او. در پیاده‌روی اربعین می‌توان فکر کرد و راه‌های دوری از بخل را یافت، تجلی کرم را دید و از آن درس آموخت.

.............................
پی‌نوشت
[۱]- علم الیقین، فیض کاشانی، ج ۱، ص ۵۷: «ای کسی که رحمت وی بر خشم و غضبش، پیشی جسته است.»
[۲]- صحیفه امام خمینی،  ج۹، ص۳۶۹، بیانات ۸ شهریور ۱۳۵۸، قم در جمع گروهی از کارگران.
[۳]- آمدی، غررالحکم، حدیث شماره ۶۵۱۸.