پنج درس برای بانوان فاطمی

وجود مقدس حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) برای تمام بشریت، چراغی هدایتگر است. در شأن و منزلت ایشان همین بس که امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) ایشان را الگوی خویش معرفی کرده و در حق ایشان فرمودند: «وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلوات الله علیه لِي‏ أُسْوَةٌ حَسَنَة[۱] و در دختر رسول خدا برای من الگویی نیکوست.» به هرحال این وجود نورانی، می‌تواند بهترین و کاراترین الگوها برای بانوان با ایمان باشد. در این یادداشت ۵ درس از زندگانی حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) را بازگو خواهیم کرد. امید آنکه پیروی از این تعالیم به تعالی بانوان و جامعه به سوی فرهنگ فاطمی بیانجامد.

قناعت و شکرگزاری
یکی از دردهای جامعه امروز ما فراموش شدن قناعت و سادگی است. ریخت و پاش‌ها، چشم و هم‌چشمی‌ها، اسراف‌ها و... بلای جان خانواده‌ها شده و رنج‌های زیادی را به وجود آورده است. نقطه آغازین مبارزه با این صفات بد و جلوگیری از بروز آنها در خانه و خانواده، مدیریت بانوان در منزل است. بانوان فاطمی، علاوه بر آنکه خود باعث این کارهای ناپسند نمی‌شوند؛ شوهر را هم از افتادن در این مرداب هولناک حفظ می‌کنند. روزی جناب سلمان، حضرت زهرا(علیهاالسلام) را باچادری بسیار  ساده می‌بیند و از این سادگی متعجب می‌‎شود؛ حضرت فاطمه در مقابل این تعجب، خدمت پدر بزرگوارشان می‌رسند و قضیه تعجب سلمان را نقل می‌کنند و عرضه می‌دارند: ««يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ سَلْمَانَ تَعَجَّبَ مِنْ لِبَاسِي، فَوَ الَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ نَبِيّاً مَا لِي وَ لِعَلِيٍّ مُنْذُ خَمْسِ سِنِينَ إِلَّا (مَسْكُ) كَبْشٍ، تُعْلَفُ عَلَيْهِ بِالنَّهَارِ بَعِيرُنَا، فَإِذَا كَانَ اللَّيْلُ افْتَرَشْنَاهُ، وَ إِنَّ مِرْفَقَتَنَا لَمِنْ أَدَمٍ حَشْوُهَا لِيفُ النَّخْلِ[۲] يا رسول اللّه! سلمان از لباس ساده من تعجب مى كند! قسم به خدايى كه تو را به پيامبرى برانگيخته است، مدت پنج سال است كه زيرانداز شبانه من و على پوست گوسفندى است كه روزها علوفه شترمان را بر روى آن مى ريزيم و بالش ما نيز قطعه پوستى است كه درون آن از ليف درخت خرماست.»
روزی نیز رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر دخترشان وارد شده و می‌بینند؛ حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) روی زمین نشسته و با یك دست فرزندش را در آغوش گرفته، شیر می‌دهد و با دست دیگر با آسیاب دستی گندمها را آرد می‌كند. پیامبر از دیدن این زندگی ساده دخترش، اشك ریخت و فرمود: «یا بِنْتَاهْ تَعَجَّلِی مَرَارَةَ الدنیا بِحَلاوَةِ الْآخِرَة[۳] دخترم! مشكلات دنیا را به یاد شیرینی جهان آخرت بر خود هموار ساز و تحمل كن!»در ادامه نیز حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) شکر الهی را به جا می‌آورد.

كار، تلاش و دلسوزی برای خانواده
در حدیث بالا، اشاره به کار و تلاش حضرت زهرا در محیط خانواده نيز شد. کار و تلاشی که وظیفه بانوی خانه نیست؛ ولی برای استحکام خانواده کارایی داشته و نشان از درک متقابل میان زن و شوهر و زندگی زناشویی است.
حضرت امام صادق(علیه‌السلام) در حدیثی نحوه همکاری حضرت زهرا و امام علی(علیهماالسلام) را اینگونه روایت کردند: «كَانَ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏ علیه السلام‏ يَحْتَطِبُ‏ وَ يَسْتَقِي‏ وَ يَكْنُسُ‏ وَ كَانَتْ‏ فَاطِمَةُ ع‏ تَطْحَنُ‏ وَ تَعْجِنُ‏ وَ تَخْبِز[۴] امیرالمؤمنین برای منزل هیزم می‌آورد، آب تهیه می‌کرد، منزل را جارو می‌کرد، در پاک کردن عدس کمک می‌کرد، فاطمه هم گندم و جو آرد می‏ کرد، خمیر درست می‏ کرد و نان می‌پخت.» همکاری و دلسوزی، آن هم در شرایط سخت صدر اسلام در خانه و خانواده فاطمی موج می‌زد. هیچگاه نمی‌بینیم که شرایط سخت آن روزها در خانه حضرت زهرا و حضرت علی(علیهماالسلام) تأثیر گذاشته باشد. این نکته مهمی است که باید برای گرم شدن زندگی به آن توجه داشت.

مهرباني و عطوفت
علاوه بر قناعت و همکاری، دیگر ویژگی لازم و ضروری برای پایداری خانواده، محبت و عطوفت میان زن و شوهر است. میزان همدلی زوجین است که به خانه و کاشانه گرما می‌بخشد. روزهای آخرین زندگانی حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) نمونه بارز همدلی و فداکاری یک بانو برای شوهر خویش است.
در منظومه فاطمی، اختیار خانواده با شوهر است. لذا می‌بینیم بعد از جسارت به حضرت زهرا و آن وقایع شرم آور، هنگامی که مقصران واقعه از امام علی اجازه حضور در خانه را تقاضا می‌کنند؛ حضرت علي با همسرشان مشورت كرده و حضرت زهرا اینگونه پاسخ شوهر خویش را می‌دهند: «الْبَیتُ بَیتُكَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُكَ افْعَلْ مَا تَشَاء[۵] (علي جان!) خانه خانه توست و من همسر تو هستم؛ هرآنچه می‌خواهی انجام بده.»

مدافع حریم حجاب و عفاف
حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) پاسدار حریم حجاب، عفاف و حیاست. فردی که نقش اجتماعی زنان را به جهانیان ثابت کرد و در کنار آن، عدم محدودیت حجاب برای انجام وظایف اجتماعی را به نمایش گذاشت. از آنجا که بانوان نقش ویژه‌ای در حفظ ایمان، آرامش، استحکام بنیان خانواده، عزت جامعه، جلوگیری از بزهکاری و مفاسد و... دارند؛ می‌بایست لزوم حضور خود را در اجتماع و تأثیرگذاری در آن را درک کرده و این میدان را خالی نگذارند. حضرت فاطمه(علیهاالسلام) در حدیثی نورانی بهترین ارزش را برای بانوان اینگونه معرفی کردند: «خَیرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یرَینَ الرِّجَالَ وَ لَا یرَاهُنَّ الرِّجَالُ[۶] بهترین و نیكوترین عمل زنان آن است كه مردان[نامحرم] را نبینند و مردان[نامحرم] نیز آنان را ننگرند.» امّا این حدیث فاطمی به هیچ عنوان به معنای نادیده گرفتن نقش اجتماعی بانوان نیست. یک بانوی با ایمان به خوبی نقش و وظیفه خود را می‌شناسد و در کمال حفظ حجاب، به انجام آنها می‌پردازد.
وقتی فدک از حضرت زهرا غصب و استفاده از آن برای امام علی(علیهماالسلام) ممنوع شد؛ حضرت زهرا راهی مسجد النبی شدند. تاریخ نوع پوشش حضرت را طبق دستور قرآنی[۷]، همراه با خمار(چیزی بزرگتر از روسری فعلی که سر و سینه و گردن را می پوشاند.) و جلباب(چیزی شبیه چادر که تمام بدن را در خود فرا می‌گیرد و حجم بدن را کاملاً می‌پوشاند.) نقل کرده است. تاریخ از همراهی گروهی از زنان با حضرت نیز غفلت نکرده است. درست است که مسجد و خانه حضرت، فاصله بسیار کمی داشت؛ اما همین فاصله اندک را هم حضرت تنهایی نپیمود و با جمعی از زنان و محارم همراه شد.[۸] اینها همگی درس حیا و عفت است.

مدافع حریم ولایت
حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) در دفاع از حریم ولایت نیز الگویی بی‌نظیر است. حضرت در سن هجده سالگی خویش را فدایی ولایت و مکتب امامت کردند و اگر دفاع حضرت زهرا از این مکتب نبود؛ حقانیت تشیع تا این حدّ روشن و واضح خود نمایی نمی‌کرد. تاریخ حتی گزارش حضور چندین باره  حضرت زهرا به همراه فرزندانش، نزد انصار و مهاجران را نقل کرده است. کاری که حضرت برای یادآوری غدیر به آن فراموش کاران انجام دادند.[۹] ولی صد حیف که این تلاش‌ها تنها برگ‌هایی تعیین کننده برای تاریخ باقی ماند و آن حرف‌ها تأثیری در مهاجر و انصار نگذاشت.

کلام آخر
زندگی حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) سراسر درس و الگوست. درسی که برای بانوان می‌تواند رنگ و عطر فاطمی را به ارمغان بیاورد. حیات جامعه در سلامتی فرهنگی آن است و در این مسیر بانوان نقش ویژه‌ای دارند. وظیفه‌ای که با عملیاتی شدن قناعت، همکاری، عطوفت، حفظ حجاب و دفاع از ولایت به خوبی به انجام می‎‌رسد.

پی‌نوشت
[۱] الغيبة، طوسى، محمد بن الحسن‏، دار المعارف الإسلامية، قم، ۱۴۱۱ ق‏، ص۲۸۶.
[۲] الدروع الواقية، ابن طاووس، على بن موسى‏، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، بيروت، ۱۴۱۵ ق‏، ص۲۷۵.
[۳] مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏، علامه‏، قم‏، ۱۳۷۹ ق‏، ج۳، ص۳۴۲.
[۴] من لا يحضره الفقيه‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، دفتر انتشارات اسلامی، قم‏، ۱۴۱۳ ق‏، ج۳، ص۱۶۹.
[۵] بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، ۱۴۰۳ ق‏، ج۲۸، ص۳۰۳.
[۶] همان، ج۱۰۰، ص۲۳۹.
[۷] «وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ[نور/۳۱] و بايد روسرى خود را بر سينه خويش [فرو] اندازند.» و «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ[احزاب/۵۹] اى پيامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوششهاى خود را بر خود فروتر گيرند.»
[۸] الإحتجاج‏، طبرسى، احمد بن على‏، نشر مرتضى‏، مشهد، ۱۴۰۳ ق‏، ج۱، ص۹۸.
[۹] أسرار آل محمد عليهم السلام، هلالى، سليم بن قيس، نشر الهادي‏، قم‏، ۱۴۱۶ ق‏، ص۲۲۱.