سرمقاله

منکرات اجتماعی؛ ریشه ها و راه حلها

محمود مهدی پور

بدون شک امروزه دنیای اسلام از جمله کشور اسلامی ایران با منکرات فراوانی مواجه است؛ این امر مورد قبول تمام گروه های مختلف اجتماعی است. این منکرات سدی در برابر استقلال، عزّت، آزادی و رفاه امّت اسلامی بوده و مانع روابط اجتماعی عاقلانه و زندگی در سایه فطرت سلیم انسانی است.

فهرستی کوتاه از این منکرات بدین شرح است:

1. اعتیاد به مواد مخدر و روان گردان؛

2. بدبینی و سوءظن گروه ها و جناحهای اجتماعی به یکدیگر؛

3. ترویج خرافات و عقاید انحرافی؛

4. طلاق و ناپایداری خانواده ها؛

5. پارتی بازی، رشوه خواری، رباخواری و اختلاس در نظام مالی و اداری؛

6. دخالت ابر قدرتها در امور هسته ای کشور؛

7. بی اعتمادی متقابل در روابط دولت و ملّت؛

8. عدم ثبات قوانین و ساختارهای اجرایی؛

9. تقلّب و مدرک فروشی در نظام آموزشی.

انواع گوناگون منکرات اخلاقی، اقتصادی، سیاسی، مدیریتی، بهداشتی درمانی، فرهنگی و... دست به دست هم داده و دنیای مردم را تهدید می کنند و از هر منکر بزرگ، دهها منکر و معضل دیگر متولد می گردد.

از دیدگاه نیروهای مذهبی نیز منکر بدحجابی و بی حجابی، قمار و برد و باختهای پیدا و پنهان، غارت و اختلاس بیت المال، عزل و نصبهای ناروا و خلاف قانون، توزیع نابرابر اموال عمومی، وجود سایتها و کانالهای غیر اخلاقی و ماهواره ها، وابستگی بیمه ها و بانکها به نظام کفر جهانی، تولید و اکران فیلمهای شیطانی و... باری گران بر جسم و جان اندیشمندان و دلسوزان امت اسلامی است.

روش برخورد با منکرات

در برابر این ناهنجاریهای اجتماعی و محّرمات رایج در میان مسلمانان، سه گونه برخورد امکان دارد:

1. انکار و کتمان و نادیده گرفتن؛

2. فرافکنی و مقصّر دانستن عوامل خارجی و رقبای داخلی؛

3. واقع نگری، ریشه یابی و تلاش برای حلّ آنها.

این برخوردها در تمام دورانها کم و بیش وجود داشته است؛ ولی معمولاً از راه حلهای اوّل و دوم استفاده می شود و کم تر به راه حلّ سوم می پردازیم.

امروز هر کس وجود دردها و منکرات اجتماعی را انکار کند، عمداً سر در لاک فرو برده، چشم بر واقعیات تلخ جهان اسلام و کشور بسته است؛ البته هر کس هم خدمات، پیشرفتها و دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران را در ابعاد گوناگون انکار نماید، او نیز قطعاً در اشتباه است.

پس ریشه های منکرات امروزی و واقع بینی در بررسی علل و عوامل آن، راه و رسم منطقی و عاقلانه و حق جویانه است. تنها با حرکت در این مسیر امید اصلاح و کاهش و زدودن منکرات فردی و اجتماعی وجود دارد.

ریشۀ منکرات اجتماعی

سؤال این است که: مسئلۀ اصلی و بذر اوّلیه مفاسد اجتماعی و منکرات ذکرشده چیست؟ این درخت ناپاک ریشه در کدام سرزمین دارد؟

و این غبار غم انگیز چگونه به دیار اسلام منتقل می شود؟ و چه کسانی و چرا برخی به آلودگی فضای جامعه دامن می زنند؟

شاید بتوان گفت: «ترویج اندیشه های الحادی» و« تحریک هوسهای نفسانی» و«ایجاد ساختارهای غلط اجتماعی» مثلث شوم تولید و تکثیر مفاسد اجتماعی است. «فقر»، «فساد» و «تبعیض» ریشه در «شرک اعتقادی»، «ابتذال اخلاقی»، «مبانی نادرست مدیریت» و «ساختار غلط اداری» دارد.

تأثیرپذیری مسلمانان از کفر جهانی در علوم انسانی و مدیریت اجتماعی این فضای شیطانی، فساد اداری و بیداد اجتماعی و فقر اخلاقی و فرهنگی را پدید آورده است.

بزرگ ترین مفاسد اجتماعی در سالهای اخیر، در بانکها و بیمه ها بروز کرده است؛ دو نهادی که هر دو ریشه در فرهنگ غرب دارند و با منکر بزرگ «ربا خواری» و «قماربازی» پیوند خورده اند.

حمایت از مترفان و نظام سرمایه داری به بهانۀ «کار آفرینی» سبب گردیده که به اقرار بانک مرکزی، هم اکنون بانکها 61 بدهکار یکصد میلیارد تومانی دارند و گفتنی است که با ابلاغ مصوبه جدید دولت، بدهی 172 بدهکار بزرگ بانکی که در لیست مفاسد اقتصادی قرار دارند، قسطی شده و رقم معوقات بانکی صد هزار میلیارد تومان می باشد.[1]

بدون تردید منکرات اجتماعی کشور ریشه در مشکلات مدیریتی دارد و بدون اصلاح اندیشه ها و حاکمیّت تقوا و پذیرش نظام مدیریت اسلامی، فساد اخلاقی و اقتصادی هر روز در یک اداره و نهاد خود را نشان می دهد.

مراکز تصمیم گیری متعدد، کارهای خوب یکدیگر را خنثی می کنند و در کشور سیاست واحد دنبال نمی شود.

برای شناخت بهتر ریشه منکرات اجتماعی به این اظهار نظر و عناوین اوّل برخی سایتها توجه کنید:

- مسائل ترافیکی ریشه در کمبودهای اخلاقی و فرهنگی دارد.[2]

- بدون تعارف مشکلات امروز جامعه ما ریشه در فرهنگ عمومی جامعه دارد.[3]

- ریشۀ مشکلات فرهنگی، عدم اعتقاد رایج و محکم برخی مسئولان به دین و ارزشهای دینی است.[4]

- ریشۀ معضلات فرهنگی و اجتماعی، مشکلات اقتصادی است. وقتی جوانان ما کار پیدا کنند، قطعاَ به سوی معنویات روی خواهند آورد.[5]

البته رابطه منکرات فرهنگی و منکرات اقتصادی هنوز در بوتة ابهام قرار دارد و معلوم نیست کدام اوّل است!

ریشۀ منکرات از نگاه ما

ریشۀ منکرات اجتماعی از نگاه ما، عدم تسلیم در برابر دستورات الهی است.

تغییر و تعویض مکرر قوانین، نفوذ ناصالحان در جایگاه های تصمیم گیری، عدم هماهنگی مدیران و عدم برخورد قاطع با مجرمان عامل گسترش منکرات است.

جهل و غرور، مطلق نگری، نگرش جزیره ای، بخشی نگری و نگاه تقلیدی به کشورهای غربی، ریشة عدم پذیرش قوانین الهی و نظام امامت است.

عملکرد نامطلوب، عدم نظارت بر اشخاص و مدیریتهای اجرایی، سپردن ادارة کشور به افراد فاقد ایمان و تفکر ولایی و یا غیر متخصّص و همچنین شک در امامت و ولایت، برداشت ناقص و نارسا از محتوای امامت، تفکیک رهبری سیاسی و رهبری عبادی، تکذیب خدا و پیامبران و عدم پذیرش داوری امام و رهبری عادل، ریشة بسیاری از مشکلات اجتماعی است.

کلید حل مشکلات چیست؟

این قلم برای جستجوی کلید مشکلات در نهانخانة افکار و اندیشه ها، گشتی در دنیای مجازی زد و حاصل این سفر را به خوانندگان نشریه تقدیم می دارد:

در دنیای مجازی امور زیر به عنوان کلید حل مشکلات معرفی شده است و کلید بودن برخی روشها و رفتارها زیر سؤال قرار گرفته است. بدین کلید واژه ها و عبارات که در برخی سایتها به عنوان کلید حل مشکلات و پیشگیری از منکرات معرفی شده، دقّت کنیم:

1. ارتباط با خدا؛

2. صلوات؛

3. دولت کار آفرین؛

4. ترویج فرهنگِ کار؛

5. مسئولان فکر نکنند کلید حل مشکلات اقتصادی در برداشتن تحریمها است؛

6. سرمایه گذاری بخش خصوصی، کلید حل مشکلات بیکاری است؛

7. تقوا، کلید حل مشکلات است؛

8. اهل بیت کلید حل مشکلات هستند؛

9. کارهای پژوهشی کلید حل مشکلات در شرایط بحرانی است؛

10. وحدت، کلید حل مشکلات است؛

11. دعا، شاه کلید حل مشکلات و بیماریها است؛

12. آیا کلید حل مشکلات اقتصادی ما در جیب آمریکا است؟

13. وحدت و انسجام، تنها کلید حل مشکلات جهان اسلام است؛

14. علم و فن آوری، کلید حل مشکلات است.

15. استفاده از منابع انسانی کار آمد، متخصّص و کارشناس، کلید حل مشکلات کشور است؛

16. انجام واجبات و ترک محرمات، کلید حل مشکلات است؛ ]وَ مَنْ یَتَّقِ الَّلهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجَاً * وَ یَرْزُقُهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبْ[؛[6]

17. کلید حل مشکلات، اقتصاد مقاومتی است؛

18. دعا و صدقه، کلید حل مشکلات است؛ «الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلَاءَ وَ هِیَ أَنْجَعُ دَوَاءً وَ تَدْفَعُ الْقَضَاءُ وَ قَد أُبرِمَ اِبْرَامَاً وَ لَا یَذْهَبُ بِالاَدوَاءِ اٍلَّا الدًّعَاءُ وَ الصَّدَقَةُ»[7]

19. خوش اخلاقی، کلید حل مشکلات است؛

20. حفظ اسرار و امید، کلید حل مشکلات است؛

21. استغفار کلید حلّ مشکلات است؛

22. راه حل مشکلات، بازگشت به توحید است؛

23. بازگشت به امامت تنها راه دفع مشکلات؛

24. فروتنی و واقع بینی کلید حل مشکلات؛

25. راه حل از بین بردن مشکلات، اعتماد به نفس و اعتماد به مردم مسلمان است؛

26. بازگشت به صداقت و اخلاق از بین برندۀ مشکلات؛

27. بازگشت به ساده زیستی و دوری از دنیا طلبی کلید حل مشکلات؛

28. حل مشکلات و بازگشت به عدالت اجتماعی؛

29. عادت به قناعت و صبوری در کار و تولید کالا و دانش.

به تصریح رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی ایران «کلید حل مشکلات، بهره برداری خرمندانه از امکانات داخلی و ظرفیّت درون زای کشور است.»[8]

همه می دانیم، تدبیر، امید و عقلانیّت، بخشی از دندانه های کلید حل مشکلات کشور است؛ ولی تدبیر چه کسانی؟ امید به چه کسانی؟ و چه اموری؟ اعتدال در اهداف یا تعادل در حرکت و سرانجام کدام عقلانیّت؟ عقلانیّت غربی؟ یا عقلانیّت وحیانی؟

استفاده از تجارب کارشناسان، دوری از خودمحوری، استفاده از ظرفیتهای فراوان مردم و نخبگان، توجّه به تولید ملی و بازگشت به سبک زندگی اسلامی، کلید حل مشکلات اجتماعی است؛

بهترین کلید برای حل مشکلات، تقوا و توکّل بر خدا است: ]وَ مَن یَتَّقِ اللَّه یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجَاً[؛[9]

تولید، کلید حلّ مشکلات اقتصادی است؛ آگاهی و شناخت، کلید حل مشکلات فرهنگی بشریت است؛ حل بن بست هسته ای، کلید حل باقی مشکلات است؛ کلید حل مشکلات کشور، تقویت احزاب است؛ و در جمله ای کوتاه کلید حل مشکلات اقتصادی در تجاری شدن پیشرفتهای علمی و فن آوری، و صنعت است.

بسیاری از این دیدگاه ها و راهکارها نزدیک به هم و مکمل یکدیگرند؛ گرچه با زبانهای مختلف بیان می شوند و قصة عنب و انگور و ازوم را تداعی می کنند. مهم آن است که دست بیگانه این اختلاف زبان را عامل جنگ و نزاع نسازد و گروه ها به رهنمودهای ولیّ فقیه، در تفسیر نیازهای امّت و وظایف اجتماعی، اعتماد کنند.

روحانیون و منکرات اجتماعی

در پایان پاسخ به این سؤال باقی می ماند که «روحانیّت در برابر نقصها و منکرات اجتماعی چه موضعی باید اتخاذ کند؟»

آیا باید موضع انکار و تردید را فراروی خود قرار دهد؟

آیا تنها راه نجات در شرایط کنونی سکوت و تأیید است؟

و آیا چاره جویی و تنقید هم به مشکلات کمک می کند و هم روحانیّت را به رسالت روشنگری و هدایتگری خود باز می گرداند؟

سکوت و هماهنگی در برابر این انحرافها و بیماری های مُسری و نادیده گرفتن آنها، با عقل انسان سازگار نیست. روحانیّت باید ضمن دفاع از کلیّت نظام و رهبری انقلاب و اذعان به وجود مدیرانی مؤمن و دلسوز، به مردم بفهماند رفع مشکلات و دیندار شدن مردم در همه سطوح است و الا هر چه هم مدیرانی را تغییر دهند، باز هم ممکن است فرد ناصالح دیگری به همراه مشکلات فراوان دیگری جایگزین شود؛ روحانیون باید فریاد مظلومانة جوانان بی پناه جامعه، مشکل طلاق و بی حجابی یا پوششهای فسادانگیز و دیگر مشکلات را بیان کنند و بی تفاوت از کنار آن نگذرند.

تلاش در سطح خانواده ها، مدارس، مساجد، محلات و روستاها، برای کاهش مشکلات اجتماعی از یک سو و پژوهش، ریشه یابی و ارائة راهکار به مجلس و دولت و تصمیم گیران عالی، وظیفه ای عمومی و در صدر همه، رسالت عالمان دین و مبلّغان گرامی است.

همچنین روشنگری فکر و ذهن جوانان و خانواده ها و پیشگری از گسترش مشکلات اجتماعی، بخشی از وظیفة مبلّغان گرامی است. حرام خواری، تنبلی، ضعف ایمان، وابستگی فکری و سیاسی به دشمنان اسلام و... بزرگ ترین خطرهای در کمین امت اسلامی است و مشکلات، مولود این بیماریهاست.

رسول گرامی اسلام (ص) چنین فرمود: «أَخَافُ عَلَی أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی ثَلَاثاً: ضَلَالَةُ الْأَهْوَاءِ وَ اتِّبَاعُ الشَّهَوَاتِ فِی الْبُطُونِ وَ الْفُرُوجِ وَ الْغِفْلَةُ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ؛[10] بر امتم پس از خویش از سه چیز بیم دارم: گمراهی فکری، پیروی از خواسته های شکم و شهوت و غفلت از خدا، قیامت و باورهای اسلامی».

همکاری دشمنان خارجی با فریب خوردگان داخلی در ایجاد اختلافات و انحرافات فکری و مذهبی و ترویج مصرف گرایی و تحریک غرایز حیوانی و تردید افکنی و غفلت از مبدأ و معاد، از جمله نقاطی است که باید مدیران و مبلّغان گرامی روی آنها بیش از پیش حسّاس شوند و با آنها مبارزه کنند.

والسّلام

_____________________________________

[1]. عبرتهای عاشورایی، شماره242، مورخ 18/11/1392؛ در گزارش ابتدای سال 1394 از سوی وزیر اقتصاد، مطالبات معوق بانکی 92 هزار میلیارد اعلام شد.

[2]. جوان پرس.

[3]. کازرون جئو.

[4]. عصر ایران،14/5/1389.

[5]. علیرضا رزم حسینی استاندار کرمان.

[6]. طلاق/2و3.

[7]. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق، ج93، ص137، باب14، فضل الصدقة و انواعها و آدابها.

[8]. بیانات مقام معظم رهبری حضرت ایت الله العظمی خامنه‌ای، 6/6/1392.

[9]. طلاق / 2.

[10]. نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، نشر دنیای دانش، تهران، چاپ چهارم، 1382ش، ص 172، کلام 114.