آیات 8 تا 10

اشاره

وَ مِنَ اَلنّٰاسِ مَنْ یُجٰادِلُ فِی اَللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لاٰ هُدیً وَ لاٰ کِتٰابٍ مُنِیرٍ (8) ثٰانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ لَهُ فِی اَلدُّنْیٰا خِزْیٌ وَ نُذِیقُهُ یَوْمَ اَلْقِیٰامَهِ عَذٰابَ اَلْحَرِیقِ (9) ذٰلِکَ بِمٰا قَدَّمَتْ یَدٰاکَ وَ أَنَّ اَللّٰهَ لَیْسَ بِظَلاّٰمٍ لِلْعَبِیدِ (10)

ترجمه:

8-و گروهی از مردم در باره خدا بدون هیچ دانش و بدون هیچ هدایت و کتاب روشنی به مجادله برمی خیزند.

9-آنها با تکبر و بی اعتنایی(نسبت به سخنان الهی)می خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند،برای آنها در دنیا رسوایی است،و در قیامت عذاب سوزنده به آنها می چشانیم.

10-(و به او می گوئیم)این نتیجه چیزی است که دستهایت از پیش برای تو فرستاده است!و خداوند هرگز به بندگان ظلم نمی کند.

تفسیر:

باز هم مجادله به باطل

در این آیات نیز سخن از مجادله کنندگانی است که پیرامون مبدأ و معاد به جدال بی پایه و بی اساس می پردازند.

نخست می گوید:"گروهی از مردم کسانی هستند که در باره خدا بدون هیچ علم و دانش و هدایت و کتاب روشنی به مجادله برمی خیزند"( وَ مِنَ النّٰاسِ مَنْ یُجٰادِلُ فِی اللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لاٰ هُدیً وَ لاٰ کِتٰابٍ مُنِیرٍ).

جمله"و مِنَ النّٰاسِ مَنْ یُجٰادِلُ فِی اللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ "درست همان تعبیری است که در چند آیه قبل گذشت و تکرار آن نشان می دهد که جمله اول اشاره به گروهی است و جمله دوم اشاره به گروهی دیگر.

جمعی از مفسران فرق این دو گروه را در این دانسته اند که آیه گذشته ناظر به حال پیروان گمراه و بیخبر است در حالی که این آیه ناظر به رهبران این گروه گمراه می باشد (1).

جمله" لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللّٰهِ "نشان می دهد که برنامه این گروه اضلال و گمراه ساختن دیگران است و قرینه روشنی بر این تفاوت محسوب می شود، همانگونه که جمله یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطٰانٍ مَرِیدٍ در آیات گذشته که سخن از پیروی شیاطین می گوید نیز این معنی را روشنتر می سازد.

در اینکه فرق میان"علم"و"هدی"و"کتاب منیر"چیست؟نیز مفسران بحثهایی دارند آنچه نزدیکتر به نظر می رسد این است که"علم"اشاره به استدلالات عقلی است و"هدی"به هدایت و راهنمایی رهبران الهی،و"کتاب منیر"اشاره به کتب آسمانی می باشد.

به تعبیر ساده تر همان دلائل سه گانه معروف"کتاب"و"سنت"و"دلیل عقل"را بازگو می کند،و با توجه به اینکه"اجماع"نیز طبق تحقیقات دانشمندان به"سنت"باز می گردد همه دلائل اربعه در این عبارت جمع است.

بعضی از مفسران نیز احتمال داده اند که"هدی"اشاره به هدایتهای معنوی است که در پرتو خودسازی و تقوا و تهذیب نفس برای انسان حاصل می گردد (البته این معنی با آنچه در بالا گفتیم قابل جمع است).

در حقیقت بحث و جدال علمی در صورتی می تواند ثمر بخش باشد که متکی به یکی از این دلائل گردد،دلیل عقل یا کتاب،یا سنت.

*** سپس در یک عبارت کوتاه و پر معنی به یکی از علل انحراف و گمراهی این رهبران ضلالت پرداخته می گوید:"آنها با تکبر و بی اعتنایی نسبت به سخنان الهی و دلائل روشن عقلی می خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند"( ثٰانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللّٰهِ ).

"ثانی"از ماده"ثنی"به معنی پیچیدن است و"عطف"به معنی پهلو است،و پیچیدن پهلو کنایه از بی اعتنایی و اعراض از چیزی است.

جمله"لیضل"ممکن است هدف این اعراض و روی گردانی باشد،یعنی آنها برای گمراه ساختن مردم آیات و هدایتهای الهی را به هیچ می گیرند،و ممکن است نتیجه آن گردد،یعنی محصول بی اعتنایی آنها این است که مردم را از راه حق باز می دارند.

به هر حال،سپس کیفر شدید آنها را در دنیا و آخرت به این صورت تشریح می کند:"بهره آنها در این دنیا رسوایی و بدبختی است،و در قیامت عذاب سوزنده را به آنها می چشانیم"( لَهُ فِی الدُّنْیٰا خِزْیٌ وَ نُذِیقُهُ یَوْمَ الْقِیٰامَهِ عَذٰابَ الْحَرِیقِ ).

*** و به او می گوئیم:"این نتیجه چیزی است که دستهایت از پیش برای تو فرستاده است"( ذٰلِکَ بِمٰا قَدَّمَتْ یَدٰاکَ ).

"و خداوند هرگز به بندگان ظلم و ستم نمی کند"( وَ أَنَّ اللّٰهَ لَیْسَ بِظَلاّٰمٍ لِلْعَبِیدِ ).

نه کسی را بی جهت کیفر می دهد،و نه بر میزان مجازات کسی بدون دلیل می افزاید،و برنامه او عدالت محض و محض عدالت است (1).

این آیه از آیاتی است که هم مذهب جبریون را نفی می کند و هم اصل عدالت را در مورد افعال خدا اثبات می نماید.(برای توضیح بیشتر به جلد سوم تفسیر نمونه صفحه 195-ذیل آیه 182 آل عمران-مراجعه کنید).

***