برخلاف آنچه بعضى مى پندارند اسلام اهمّیّت کمى براى مهریّه قائل است، تا آنجا که اگر زن و مردى ازدواج دائم کنند، و سخنى از مهریّه به میان نیاورند هیچ مشکلى ایجاد نمى شود، ازدواجشان صحیح است، و باید براى چنین زنى مهریّه اى همانند زنان امثال او قائل شد (مهرالمثل).
افراط و تفریط در این مسأله، مانند بسیارى از مسائل دیگر، هنوز بر جامعه ما حاکم است، بعضى چنان به سراغ مهریّه هاى سنگین مى روند و خطّ و نشان براى آن مى کشند که گوئى تمام افتخار و ارزش زن در آن خلاصه مى شود، کمى مهریّه را دلیل بر بى شخصیّتى زن، و زیادى آن را مایه افتخار و مباهات و نشانه عظمت او مى پندارند.
بسیارى از مردم چنان براى مهریّه چانه مى زنند که گوئى مى خواهند خانه و ملکى را خریدوفروش کنند، نه تنها به مهریّه هاى نسیه و در ذمّه بلکه مهریّه هاى نقدى از نوع «پول رایج» قانع نیستند، چراکه با گذشت زمان کاهش پیدا مى کند و ارزش آن کاسته مى شود.
باید حتماً «سکّه هاى طلا» و «املاک ششدانگ» و مانند آن باشد.
در برابر این گروه اخیر، بعضى (به تقلید اروپائیها که مهریّه ندارند) بطور کلّى با مهریّه مخالفند، و آن را بى معنى مى دانند; درحالى که مهریّه فلسفه هائى دارد که این گروه از آن غافل و بیخبرند.
فلسفه مهریه را در چند مورد مى توان خلاصه کرد:
1. مهریّه یک نوع اکرام و احترام نسبت به مقام والاى زن است، و در واقع هدیه است از سوى شوهر که دلیل محبّت، و نشانه جدّى بودن پیمان زناشوئى است.
2. همه جا معمول است که زن با خود جهیزیّه اى به خانه شوهر مى برد و غالباً در تهیّه این جهیزیّه گرفتار مشکلات مى شوند، «مهریّه نقدى» کمکى است از سوى شوهر براى تهیّه جهیزیّه و نشانه اى است از وفادارى و قبول مسؤولیّت نسبت به زندگى آینده.
3. مهریّه مى تواند تا حدّى خسارت اقتصادى زن را در صورت جدائى جبران کند، زیرا مى دانیم زنانى که از شوهر خود طلاق مى گیرند شانس کمترى براى ازدواج دارند تا مردان آنها.
4. مهریّه غیر نقدى عامل بازدارنده اى است در برابر طلاق، و شاید به همین دلیل شارع مقدّس اسلام به هیچوجه حدّ و مرزى براى آن تعیین نکرده و نوع خاصّى قائل نشده، از امورى که تنها جنبه معنوى دارد مانند «تعلیم قرآن» گرفته، تا مهریّه هاى فراوان مادّى را شامل مى شود، چرا که شرایط مختلفند و اشخاص متفاوتند.
در عین حال توصیه مؤکّد براى سبک کردن مهریّه نموده است چنانکه على(علیه السلام)مى فرماید:
لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَتَکُونَ عَداوَةً(1)
مهریّه هاى زنان را گران و سنگین نکنید، چرا که سبب عداوت و کینه توزى مى شود.
مرحوم صدوق در روایت مرسله اى از معصومین(علیهم السلام) چنین نقل مى کند:
مِنْ بَرَکَةِ الْمَرأةِ قِلَّةُ مَهْرِها وَ مِنْ شُومِها کَثْرَةُ مَهْرِها(2)
از برکات زن این است که مهرش کم باشد و از شوم و نامیمونى او، فزونى مهر او است.
زیادى مهر در عصر ما عمدتاً از سه عامل سرچشمه مى گیرد:
1. گاه از چشم و همچشمى ها و مسابقه در این گونه مسائل است که افرادى از این طریق مى خواهند به پندار خویش شخصیّت والاترى براى خود یا فرزندان خویش کسب نمایند.
2. گاه از غلبه روح مادّیگرى و ارزشهاى مادّى است که اساساً تمام تلاشهاى گروهى براى رسیدن به آن است، و از آنجا که مهر فزونتر در کوتاه مدّت یا درازمدّت درآمد بیشترى را همراه دارد آن را ترجیح مى دهند.
3. و بالاخره گاهى از عدم اعتماد متقابل میان دو همسر یا خانواده هاى آنها سرچشمه مى گیرد، زیرا از این بیم دارند که زندگانى مشترک آن دو، دوام پیدا نکند، و مى خواهند این مهریّه سنگین مانعى بر سر راه جدائى گردد، و یا در فرض جدائى کمکى به زن در مشکلات ناشى از آن نماید.
مسلّماً اگر سه عامل فوق از بین برود، چشم و همچشمى ها و رقابتها در میان نباشد، و نخواهند بهوسیله ازدواج تجارت کنند، و به زندگى مشترک آینده در سایه ایمان و تقوا امیدوار باشند، دلیلى ندارد که به دنبال این گونه مهرهاى کمرشکن بروند.
* * * * * * * *
1 . وسائل الشّیعه، جلد 15، صفحه 11، حدیث 12.
2 . همان ، صفحه 10، حدیث 8.