روح و عقل

دلیل این امر آن است كه بر اثر اندیشه، روح و عقل انسانی روشن می‌شود و در پرتو آن نورانیت، حق و باطل، و درست و نادرست را از یكدیگر تشخیص می‌دهد، در حالی كه بی خردان در ظلمت جهل به سر می‌برند. به همین جهت، امام حسن عسكری علیه السلام فرمود: «علیكم بالفكر فانه حیاة قلب البصیر ومفاتیح ابواب الحكمة؛ (14) بر شما باد به اندیشیدن! پس به حقیقت، تفكر موجب حیات و زندگی دل آگاه، و كلیدهای دربهای حكمت است..»
امیر مؤمنان، علی علیه السلام در این مورد فرمود: «من فكر ابصر العواقب؛ (15) هر كه اندیشه كند، عواقب كارها را می‌بیند..»
4. عاقبت نیندیشیدن
عالم آخرت تجسم وسیع و گسترده‌ای از عالم دنیا است و همه حقایق این جهان در آنجا به صورت متناسبی مجسم می‌گردد. آنها كه با عقل خود اندیشه نكردند و با چشم جانشان در دیدن حقایق دقت به خرج ندادند، در روز قیامت نابینا محشور می‌شوند. امام حسن عسكری علیه السلام این حقیقت را با گوشزد كردن آیه‌ای از قرآن، برای اسحاق بن اسماعیل نیشابوری در طی نامه‌ای چنین بیان می‌كند: «... فاتم الله علیك یا اسحاق وعلی من كان مثلك ممن قد رحمه الله وبصره بصیرتك نعمته... فاعلم یقینا یا اسحاق انه من خرج من هذه الدنیا اعمی فهو فی الآخرة اعمی واضل سبیلا؛ یا اسحاق لیس تعمی الابصار ولكن تعمی القلوب التی فی الصدور وذلك قول الله فی محكم كتابه حكایة عن الظالم اذ یقول (16) : «رب لم حشرتنی اعمی و قد كنت بصیرا × قال كذ لك اتتك ءایتنا فنسیتها و كذ لك الیوم تنسی.» ؛ (17)
ای اسحاق! خداوند بر تو و امثال تو از آنهایی كه مورد رحمت الهی قرار گرفته و همچون تو دارای بصیرت خدادادی می‌باشند، نعمت خویش را تمام كرده است... پس به یقین بدان‌ای اسحاق كه هر كس از دنیا نابینا بیرون رود، در آخرت هم نابینا و گمراه خواهد بود.‌ای اسحاق! چشمها نابینا نمی‌شوند؛ بلكه دلهایی كه در سینه‌ها هستند نابینا می‌شوند. و این سخن خداوند در كتاب متقن خویش است آنجا كه از زبان انسان ستم پیشه بیان می‌كند: «پروردگارا چرا مرا نابینا محشور نمودی با اینكه دارای چشم بودم؟ [خداوند در جواب] می‌فرماید: همان گونه كه آیات ما برای تو آمد و تو آنها را فراموش كردی، امروز نیز تو فراموش خواهی شد..»