خودباوری (1)

اشاره
یكی از مباحث قابل طرح در مدارس، مخصوصاً دبیرستانها، بحث از خودباوری است كه با توجه به شرایط سنّی دانش آموزان، می‌تواند بسیاری از مشكلات آنان را برطرف نماید. این مقاله با همكاری دفتر همكاری حوزه و آموزش و پرورش تهیه شده است.
خود پذیری (خود باوری)
آدمی پیوسته در پی تأمین سعادت خویش است و برای رسیدن به آن، به هر تلاشی دست می‌زند. به تعبیر دیگر، رسیدن به كمال و موفقیت، مطلوب ذاتی و هدف اصلی انسان است. این خواسته در دوران نشاط و سرزندگی، یعنی جوانی به اوج خود می‌رسد و او را به حركت و تلاش وادار می‌سازد. در این میان، برخی به خواسته و مقصود خود می‌رسند و برخی خود را شكست خورده و دنیا را پایان پذیرفته می‌پندارند.
به راستی چرا برخی، كوچك‌ترین شكست در زندگی را مساوی با نابودی دانسته و بزرگ‌ترین موفقیتها را به خاطر كوچك‌ترین مشكل یا شكست نادیده می‌انگارند؟
همین توّهم بی جاست كه گروهی از جوانان را از تلاش برای رسیدن به قله‌های بلند موفقیت و كامیابی باز می‌دارد و باعث می‌شود فرصت جوانی را به راحتی از دست بدهند. برخی از آنها مأیوس از زندگی، عدم قبولی در كنكور را بهانه می‌كنند، برخی جواب منفی ازدواج را سبب شكست می‌دانند، برخی عدم شغل مناسب را عامل ناامیدی نسبت به آینده معرفی می‌كنند و برخی فقر، بیماری و... را دلیل عقب افتادن از مسیر تلاش و حركت ذكر می‌كنند. اما توجه به یك نكته می‌تواند آنها را به تحرك درآورد و در مسیر پیروزی كمك كند و آن نكته، درك مفهوم واقعی زندگی است؛ چرا كه بسیاری از خودكشیها، شكستها، بیماریها و... معلول عدم آشنایی با این واقعیت است. آگاهی از مسیر واقعی زندگی موجب خودباوری و در نتیجه اعتماد به نفس و مبارزه با همه شكستها می‌شود.
خودباوری عبارتست از تمایل به اینكه خود را فردی شایسته مواجهه با چالشهای اساسی زندگی بدانیم. (1) بنابراین خودباوری از دو جزء تشكیل شده است؛ جزء اول، كارآمدی شخصی می‌باشد كه عبارتست از اعتماد داشتن به تواناییهایمان برای اندیشیدن، یاد گرفتن، انتخاب كردن و اتخاذ تصمیمهای مناسب و جزء دوم عزّت نفس است و اعتماد به اینكه دستیابی به اهداف، موفقیت، دوستی، احترام، عشق و انجام موفقیت آمیز امور در شأن ماست.
اولین فایده این شناسایی آن است كه هر فرد خود را آماده می‌سازد تا با پستی و بلندیهای زندگی روبه رو شده، بر مشكلات آن پیروز شود. این اولین قدم برای خود باوری و خود پذیری است.
فایده دیگر، تشخیص هدف و شناخت استعدادهای خداداد است و شناسایی هدف با در نظر گرفتن استعداد هر فرد صورت می‌گیرد؛ چرا كه هر كسی برای كاری آفریده شده است و عدم این شناخت، مهم‌ترین عامل برای عدم خود باوری و مساوی با شكست است.
و فایده دیگر آنكه شناخت استعداد و ظرفیت هر فرد و حركت در مسیر آن، راه رسیدن به آرزوها و لازمه اعتماد به نفس و عزت نفس است؛ زیرا هر موفقیتی به نوبه خود عزت نفس را افزایش می‌دهد و به زیاد شدن اعتماد به نفس كمك می‌كند.
با ذكر این سه نكته، لازم است عوامل رشد استعدادها را با هدف رضایتمندی جوان و نوجوان بشناسانیم و در جمعهای كوچك و بزرگ به آن اشاره نموده، آنها را به آینده‌ای روشن راهنمایی كنیم.
عوامل رشد استعداد
برای رشد و شكوفایی استعدادها و رسیدن به خود باوری راهكارهای مختلفی وجود دارد كه برخی از آنها عبارت است از:
1. تفكر
اندیشه و تعقل اصلی‌ترین تكیه گاه اسلام در مسائل عقیدتی است. از نظر اسلام عقل، اصل انسان، معیار ارزش و درجات كمال او، ملاك ارزیابی اعمال او و میزان جزا و حجّت باطنی خداوند متعال است.
بنابراین، مرز بین انسان و سایر حیوانات عقل است و «فكر» كه همان به كارگیری نیروی عقلانی است، حد فاصل بین دو صنف از انسانهاست و در حقیقت آدمیان از این زاویه بر دو قسم اند: 1. متفكران؛ 2. كسانی كه این ابزار و سرمایه خدا دادی را مهمل گذاشته اند.
متفكران نیز بر دو گونه اند:
دسته اول، كسانی كه فكر را در مسیر صحیح هدایت می‌كنند و از به كارگیری آن در جهت باطل پرهیز می‌كنند.
دسته دوم، آنهایی كه از این ابزار برای پیشبرد آمال شیطانی خویش بهره می‌برند.
قرآن كریم و روایات ائمه معصومین علیهم السلام بر تفكر در مسیر صحیح و سالم سفارش نموده و آن را مایه هدایت دانسته اند؛ زیرا این فكر صحیح بوده كه انسان را تعالی داده، تمدنها را ساخته و جامعه بشری را در ابعاد مختلف به پیش برده است.
حضرت علی علیه السلام درباره اهمیت تفكر می‌فرماید: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْفِكْرُ؛ (2) تفكر بهترین عبادت است.»
اساسی‌ترین درس برای انسان این است كه بداند بر خلاف بزرگ‌ترین منابع روی زمین كه در اثر بهره برداری دچار كمبود و یا زوال می‌گردند، منبع سرشار تفكر در انسان، هرچه بیشتر از آن استفاده شود، قوی‌تر و زیادتر می‌شود.
یكی از عوامل خودپذیری، تفكر و بررسی نقاط قوت و ضعف انسان است. نتیجه این بررسی دو چیز خواهد بود:
الف. توبه و پشیمانی از اعمال بد گذشته.
ب. پذیرفتن اینكه موفقیت و شكست، جزئی از زندگی انسان است.
مردان كامیاب غالباً از شكست، میوه پیروزی را چیده اند و به سروری رسیده اند. نهام بینتر می‌گوید: «شكستهای زندگی، و نه پیروزیهای آن، مردان توانا را به وجود آورده و می‌آورد.» (3)
نكته قابل تأمل این است كه در فضای فعلی، بزرگ نمایی موفقیتها و عدم پرداختن به ضعفها باعث شده است تا جوان و نوجوان این گونه فكر كند كه هر انسان موفقی بدون هیچ ضعف یا شكستی، به آن رتبه رسیده است؛ در حالی كه زندگی اكثر مشاهیر و علما مجموعه‌ای از كمبودها، شكستها و فراز و نشیبها بوده است.
•    پاورقــــــــــــــــــــی
________________________________________
1) خودباوری زنان، ناتائیل براندن، ترجمه مینو سلسله، ص 18، نشر فرا، چاپ چهارم، 1379.
2) غرر الحكم، محمدتمیمی آمدی، تصحیح و ترجمه میرجلال الدین حسینی، انتشارات دانشگاه تهران، 1373، ج 2، ص 381.
3) راز كامیابی مردان بزرگ، مهرداد مهرین، مؤسسه مطبوعاتی عطایی، تهران، 1346، ص 87.