انسان موجودی پیچیده و مرموزی است و با گذشت زمان و تاریخ، هر لحظه زوایای این موجود مرموز، شناخته می‌شود و به همین دلیل، علوم مختلف در رابطه‌ی انسان شناسی، در جهان ایجاد شده است. و تنها هدف این علوم، تکامل انسان و کمک به انسان، برای رشد و تعالی و شناخت زوایای پنهانی انسان است.
از جمله اموری که برای تعالی انسان، مهم بوده و در رشد و تکامل او، موثر است، شناخت دشمن و موانع روبه‌رو می‌باشد که با شناخت دشمن، یکی از نکات اصلی و مهم که به موقع عمل کردن و برخورد و مبارزه با این دشمن است، عملی می‌شود.
مقام معظم رهبری در دیدار مردم قم، از جمله ویژگی های مهم، در مردم قم را به هنگام و در زمان و موعد اصلی عمل کردن، بیان می‌دارند و تاکید می‌ورزند که یکی از خصوصیات بارز در انسان، باید این باشد که عمل را در زمان خود انجام دهد که با انجام عمل، در زمان خود عمل، تاثیر می‌کند یا تاثیر آن افزایش می‌یابد. لذا مردم قم، فورا دشمن را شناختند و علیه آن قیام کردند.
ایشان در مورد عمل به موقع در مورد مردم قم می‌فرمایند: «مردم قم در آن مقطع، بهنگام عمل کردند. همیشه کار وقتی‌که در وقت خود انجام گرفت، تأثیر می‌کند یا تأثیر آن افزایش پیدا می‌کند. همان کار را اگر گذاشتیم بیات شد، مدّتی گذشت و بعداً انجام گرفت، گاهی اثر نمی‌کند یا اثر کمی می‌کند. هنر قمی‌ها این بود که نکته را فوراً گرفتند، دشمنی را فوراً شناختند و در همان وقت اوّل به آن پاسخ دادند.» [1]
دشمن شناسی
یکی از کارهایی که انسان باید همیشه متوجه و برای خود لحاظ کند، شناخت دشمن و موانع پیش رو است. در صورتی که انسان نتواند دشمن را بشناسد، نمی تواند به موقع عمل کرده و در صورت عمل نکردن به موقع، عمل انجام شده، کم اثر شده یا اصلا تاثیر ندارد. پس می‌توان شاغول و شاخصه‌ی شناسایی دشمن را در هر کاری، ایجاد موانع، برای انسان در رشد و تعالی، دانست، یعنی هر عملی که انسان را از رشد و تعالی باز می دارد یا از طرف دشمن درونی است یا بیرونی که باید با آن مبارزه کرد.
لذا مقام معظم رهبری در دیدار مردم قم بر شناخت دشمن و دشمن شناسی تاکید می‌ورزند و دشمن را به دو دسته تقسیم می‌فرمایند: «دشمن خارجی و دشمن داخلی»
با مراجعه به قرآن، خداوند در آیات متعددی از برنامه ها و توطئه های دشمن، خبر می دهد و وظیفه‌ی انسان را گوشزد می‌کند:
الف: شناسایی، افکار و آرزوی دشمن
یکی از آرزوها و امیال دشمن، نرمش و سازش با اوست و در مقابل با کنار آمدن و سازش با او، دشمن برنامه‌ها و دستورات خود را عملی و قدم به قدم به قصد و هدف خود نزدیک می‌شود.
خداوند در قرآن در این مورد می‌فرماید: «وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ [قلم/9] آرزو دارند که شما نرمشی نشان دهید تا با شما سازش کنند.»
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌فرمایند:
«معنای آيه اين است كه اين تكذيب گران، دوست می‌دارند، تو با نزديك شدن به دين آنان، روی خوش به ايشان نشان دهی، ايشان هم با نزديك شدن به دين تو، روی خوش به تو نشان دهند، و خلاصه اينكه دوست دارند، كمی تو از دينت مايه بگذاری، كمی هم آنان از دين خودشان مايه بگذارند، و هر يك درباره دين ديگری مسامحه روا بداريد، هم چنان كه نقل شده كه كفار به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پيشنهاد كرده بودند، از تعرض به خدايان ايشان كوتاه بيايد، و ايشان هم متقابلا متعرض پروردگار او نشوند.» [2]
لذا علامه بصراحت در تفسیر این آیه، به کید و حیله‌های دشمنان درونی، مانند نفس اماره و بیرونی، مانند دشمنان انقلاب و کشور اشاره می‌فرمایند که آنها قائل به این هستند که انسان از دین خود، مایه گذاشته و تسامح به خرج دهد و با تسامح و کم‌کاری در امورات، یک قدم عقب نشینی کرده و دشمن یک قدم به قصد و هدف خود، نزدیک می‌شود.
ب: شناسایی رفتار دشمن
اینکه در دین مبین اسلام، تاکید بر تبری و دشمن شناسی شده است، بر این اساس است که انسان با شناختن دشمن، می‌تواند رفتارهای او را نیز پیش بینی کند تا در تور حیله ها و مکر دشمن اسیر نشود.
خداوند در یکی از آیات قرآن به این امر تاکید می‌ورزد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ ما يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ [بقره/9] می خواهند خدا و کسانی را که ایمان آورده اند فریب دهند، با آنکه جز خودشان را فریب نمی دهند و نمی فهمند.»
هرکار و هر کسی که انسان را وادار می‌کند بر خلاف دستورات الهی عمل کرده، بطور واضح می‌توان گفت که از دشمنان بوده و قصد گمراهی انسان را دارد و وقتی انسان به این درجه از بصیرت در دشمن شناسی برسد، به‌راحتی می تواند افکار و رفتار دشمنان داخلی یا خارجی را شناسایی کرده و در مقابل آن عمل عکس یا خلاف خواسته‌ی او را عملی کند.
نتیجه:
یکی از مسائلی که در زندگی انسان مهم است، اینکه هر عملی انجام می‌دهد، تاثیر گذار بوده و مهم جلوه کند و این خواسته عملی نمی‌شود، مگر در صورتی که انسان هر عمل را به موقع و در زمان اصلیش انجام دهد که چه بسا زودتر یا دیرتر انجام دادن عملی، تاثیرگذاری واقعی خود را ندارد و بهترین زمان برای بموقع عمل کردن، عمل به موقع در مقابل دشمنان درونی و بیرونی است که با شناسایی افکار و آرزوی دشمن و همچنین رفتار دشمن می توان عملی به موقع در مقابل دشمن داشت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
[1]. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم قم،1395/10/19.
[2]. طباطبايى، سيد محمد حسين، سيد محمد باقر موسوى همدانى، ترجمه تفسیر المیزان، ج19، ص621، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، قم، چاپ پنجم، 1374ش.