ھمراہ با خلقت انسان خداوند بر او مسئولیت را نھادہ است که رعایت آنھا بر انسان لازم و ضروری بشمار می آید خداوند این را در آیات متعدد قرآن مجید ذکر نمودہ است.
انسان به محض قدم گذاشتن روی این کره خاکی، با انبوهی از مسئولیت‌ها روبرو است. مسئولیتی که در قبال خود، خانواده، بستگان، همسایگان، دیگر انسان‌ها، حیوانات و حتی انسان گرفتار مسئولیت ھای گوناگون است و برای یک مومن لازم است که این مسئولیت ھا را پذیرا باشد.در این نوشتار از منظر آیات سعی کرده ایم که انسان را مسؤل قرار بدھیم که او باید از عمل خود جوابگو باشد چون او مسؤل است گرچه انسان اختیار دارد که او بر اساس مسؤلیت خود و در راه اطاعت خداوند مسؤلیت خودش را بپذیرد یا انجام ندھد.
از این رو خداوند، اشرف مخلوقات را مورد خطاب قرار داده و فرموده است: «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثًا[مؤمنون/۱۱۵] آیا پنداشتید شما را بیهوده آفریدیم.» و بیان داشته: «أَیَحْسَبُ اْلإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدًی[قیامت/۳۶] آیا انسان پندارد که آزاد و رها و بی مسئولیت است؟»
از این دو آیه باید فھمید که خداوند انسان را بدون مسؤلیت خلق نکرده باید توجه داشت که لازمه زندگی اجتماعی، مسئولیت پذیری انسان نسبت به دیگران است و انسان محتاج زندگی اجتماعیست. برای رفع این نیاز باید هر انسانی با مسئولیت خود آگاه شود و قهرمانانه، بدون هیچ کم و کاستی به انجام وظیفه‌اش بپردازد. امام علی(علیه‌السلام) در یکی از خطبه‌های نورانیشان، همه انسان‌ها را نسبت به دیگر مخلوقات و موجودات مسئول دانسته و فرمودند: «اِتَّقُوا اللّه َ في عِبادِهِ و بِلادِهِ فإنّكُم مَسؤولُونَ حتّى عنِ البِقاعِ و البَهائمِ، أطِيعُوا اللّه َو لا تَعصُوهُ[1] از خدا بترسيد درباره بندگان او و سرزمين هايش؛ زيرا شما حتى نسبت به قطعه هاى زمين ها و چارپايان نيز بايد پاسخگو باشيد. از خدا اطاعت كنيد و نافرمانى او نكنيد.» طبق این سخن، انجام وظیفه، لازمه تقواست که باید همگان آن را رعایت کنند. یعنی اگر کسی فقط احکام خدا را انجام داده و از خلق خدا غافل می ماند آن شخص متقی نیست متقی آن کس است که ھمراه با عبادت خدا مسؤلیت خودش را نسبت به دیگران پذیرا باشد.
هر انسانی مسئولیت پذیرش عواقب و آثار اعمالش را بر عهده دارد. با انجام هر گام و هر عملی باید در مقابل آن پاسخگو باشیم. آیا با این کار حق دیگران را ادا کردیم یا ضایع؟ این اقدام انجام وظیفه بود یا پذیرش مسئولیت؟ با این عمل مسئولیت بندگی را انجام دادیم یا از آن دور شدیم؟ خداوند در قرآن فرموده است: «فَوَ رَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُم أَجمَعِينَ عمّا كانوا يَعْمَلُونَ[حجر/۹۲و۹۱] پس سوگند به پروردگارت كه از همه آنان خواهيم پرسيد از آنچه انجام مى دادند.» در این آیه و در آیات دیگر خداوند مسئولیت ما را در مقابل کارها و کردارهایمان گوش زد کرده که ما مسئول ھستیم.
نتیجه:
طبق این آیات قرآن مجید باید دید که ما کدام عمل و برای چه کسی انجام بدھیم تا فردای قیامت عمل ما وسیله بخشش ما قرار بگیرد.
_______________________________________
پی‌نوشت:
[1] نهج البلاغة، محمد بن حسين، ص۲۴۳، هجرت، قم، ۱۴۱۴ق.