قرآن و انتقام خدا

شبهه: چرا خداوند در قرآن، از انتقام کشیدن از افراد، سخن به میان آورده است؟ مگر خداوند قرار نبود که مهربان باشد؟ آیا انتقام گرفتن خدا، ظلم نیست؟
برای  پاسخ به این شبهه به چند نکته باید توجه کرد.

نکته اول: برخلاف سخنان باطل شبهه افکنان، رحمت و مهربانی خدا از غضب و انتقام او پیشی گرفته است[1]، اما به ضرورت عقلی، مهربانی یک طرفه و بی قید و شرط قابل قبول نیست؛ از این رو در قرآن  آمده است. «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَديدُ الْعِقابِ وَ أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ[مائده/98] بدانيد كه خداوند سخت ‏كيفر است و هم خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.» بر اساس این آیه، خداوند هم رئوف و مهربان است و هم کیفر دهنده و همانگونه که مهربانی او منطقی و عقلایی است(مهربانی نسبت به اهل ایمان و توبه کنندگان)، کیفر و انتقام او هم عقلایی است. چنانکه جهنمیان در قیامت به جزای خود(و انتقام گرفتن خدا از آنها) اعتراف می کنند. «و روزى كه كافران بر آتش (دوزخ) عرضه مى‌‏شوند (به آنها گفته م‏ی‌شود) آيا اين حق نيست؟ مى‏‌گويند: چرا، سوگند به پروردگارمان (كه حق است).»[2]‌ پیام آیه این است که عذاب و انتقام خدا، حتی به اعتراف جهنمیان ظلم نیست و آنها حق خود را عذاب شدن می‌دانند.

نکته دوم: اگر خداوند، تنها مهربان بود و از کیفر و انتقام و عذاب، سخنی نمی‌گفت، باعث سوءاستفاده جاه طلبان و منفعت طلبان(در همه اعصار) می‌شد. قرآن به خطاب به پیامبر می‌فرماید: «وَ أَنذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذَابُ فَيَقُولُ الَّذِينَ ظَلَمُواْ رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلىَ أَجَلٍ قَرِيبٍ نجُِّبْ دَعْوَتَكَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَ وَ لَمْ تَكُونُواْ أَقْسَمْتُم مِّن قَبْلُ مَا لَكُم مِّن زَوَالٍ[ابراهیم/44](اى رسول ما) مردم را از روزى كه هنگام عذاب (و كيفر اعمالشان) فرا مى‌‏رسد بترسان كه ستمكاران خلق (چون سختى عذاب را بنگرند از حسرت و پشيمانى) خواهند گفت: پروردگارا (عذاب) ما را اندك مدتى به تأخير افكن تا دعوت تو را اجابت كنيم و پيرو رسولان (تو) شويم (و از هر كار بد بازگرديم. به آنها پاسخ آيد كه) آيا شما بارها پيش از اين سوگند ياد نمى‌‏كرديد كه ما را ابدا زوال و هلاكى نخواهد بود؟» در آیه 44این سوره، به مکر افراد نادم در قیامت، اشاره می کند. «وَ قَدْ مَكَرُواْ مَكْرَهُمْ وَ عِندَ اللَّهِ مَكْرُهُمْ وَ إِن كاَنَ مَكْرُهُمْ لِتزَولَ مِنْهُ الجْبَالُ[ابراهیم/46] و آن ستمكاران بزرگترين مكر و مهمترين سياست خويش را به كار بردند ولى مكر آنها پيش (قدرت و تقدير) خدا (هيچ) است هر چند مكر (و سياست) آنها به پايه ‏اى باشد كه كوه‏ها بدان از جاى كنده شوند.»

پیام این آیه این است که افراد نادم و ستمکار در قیامت، کسانی بودند که در دنیا در مقابل خدا مکر و حیله می‌کردند، و یکی از مکر و حیله های آنها سوءاستفاده از موضوعاتی مثل مهربانی خدا و امثال آن، برای پیشبرد اهداف نامشروع خود بود. در آیه بعدی از انتقام کشیدن از اینگونه افراد سخن به میان می‌آورد: «پس هرگز مپندار كه خدا وعده خود با رسولانش را خلاف كند كه البته خدا مقتدر و انتقام كشنده است.»[3] بنابراین خدا از افرادی انتقام می‌گیرد که در مقابل او و پیامبرانش موضع می‌گیرند و این موضوعی نیست ک ظلم در حق آنان باشد. زیرا ظلم آنجاست که انتقام از افراد بی گناه باشد.

سخن آخر اینکه؛ انتقام خدا دامن کسانی را خواهد گرفت که در مقابل خدا سر تسلیم فرود نیاورده و بلکه در مقابل او، مکر و حیله می‌کنند، از طرفی اگر خدای متعال فرقی بین ظالم و مظلوم قرار ندهد و ظالم را به خاطر ظلمش عقاب نکند، و حق مظلوم را از ظالم  نگیرد عدالت الهی معنا و جایگاهی نخواهد داشت.  

پی نوشت
1ــ الكافي( ط- الإسلامية)، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، ناشر: دار الكتب الإسلامية، سال چاپ: 1407 ق‏، ج‏1، ص 443.
2ــ احقاف/32.
3ــ ابراهیم/47.