-برای موفقیت درامر به معروف و نهی از منکر، باید دارای مولفه هایی همچون، آگاهی، بردباری، حسن برخورد، حسن نیت و خیر خواهی و میانه روی بود.
برای موفقیت و پیروزی در هر کاری باید به طور علمی و اصولی گام برداشت تا اینکه به نتیجه مطلوب رسید، و الا کاری که بر اساس قواعد و قوانین علمی پایه ریزی نشود و تنها بر اساس احساسات و به دور از عقلانیت ورزی بنا شده باشد به نتیجه مطلوب منتهی نخواهد شد. مقوله امر به معروف و نهی از منکر نیز از این امر مستثنی نبوده، از این رو می بایست بسیار اصولی، علمی و ضابطه مند اقدام شود و الا نتیجه ی ملموسی را به دنبال نخواهد داشت.
گام های طلایی امر به معروف و نهی از منکر
1-آگاهی و اشراف علمی به واجب و منکر
گاهی برخی افراد بدون علم و آگاهی لازم اقدام به امر به معروف و نهی از منکر می کنند؛ همین امر موجب می شود که یک امر مستحب را امری واجب تلقی کنند و یا اینکه در برخورد با یک مکروه به گونه ای با طرف مقابل برخورد می کنند گویی حرامی را مرتکب شده است، این مسأله در رفتار برخی افراد که دغدغه دینی دارند، ولی آگاهی کافی به امور دین ندارند، مشاهده می شود، از این رو منابع روایی، آگاهی و علم را به عنوان یکی از مقدمات مهم امر به معروف و نهی از منکر معرفی کرده اند: «صَاحِبُ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ يَحْتَاجُ أَنْ يَكُونَ عَالِماً بِالْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ؛[1] كسى كه امر به معروف مى كند، نيازمند آن است كه به حلال و حرام، عالم باشد.»
2-رعایت مداری و میانه روی
یکی از لوازم مهم و اساسی موفقیت در امر به معروف و نهی از منکر رعایت مداری و میانه روی است، هر گونه افراط و زیاده روی در دعوت به خوبی ها شاید آمر به معروف و ناهی از منکر را از رساندن به اهدافش باز دارد. منابع روایی نیز به خوبی گواه بر لزوم این شاخص دینی در اجرای امر به معرف و نهی از منکر است. در منابع روایی از رسول الله(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «لا يَأمُرُ بِالمَعروفِ و َلا يَنهى عَنِ المُنكَرِ إلاّ مَن كانَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ: رَفيقٌ بِما يَأمُرُ بِهِ رَفيقٌ فيما يَنهى عَنهُ ، عَدلٌ فيما يَأمُرُ بِهِ عَدلٌ فيما يَنهى عَنهُ، عالِمٌ بِما يَأمُرُ بِهِ عالِمٌ بِما يَنهى عَنهُ؛[2] امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود مدارا كند، در امر و نهى خود ميانه روى نمايد و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.»
3-تقویت نوع دوستی و خیرخواهی
امر به معروف و نهی از منکر باید برپایه و اساس خیرخواهی و نوع دوستی باشد، البته این نیت و سرشت نیک باید با عمل نیک و خیرخواهانه نیز همراه باشد، کسی که در مقام نوع دوستی و خیرخواهی دیگران را به عمل صالح دعوت می کند، امید بیشتری دارد که کار او در طرف مقابل مؤثر واقع شود. پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) برای هدایت و راهنمایی امت خود از چنان دغدغه و خیرخواهی برخوردار بود که خود را به مشقت و زحمت فراوان می انداخت؛ کما اینکه باری تعالی می فرماید: «لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنينَ؛[شعراء، آیه 3] گويى می‌خواهى جان خود را از شدّت اندوه از دست دهى بخاطر اينكه آنها ايمان نمىآورند.» در منابع روایی نیز این شاخص قابل مشاهده هست برای نمونه در منابع روایی نقل شده است: «ناصِحا لِلخَلقِ، رَحيما بِهِم، رَفيقا، داعِيا لَهُم بِاللُّطفِ؛[3] نسبت به مردم، خيرخواه و با آنان مهربان دعوت كند. »
4- رعایت شئون طرف مقابل و پرهیز از توهین
در انجام امر به معروف و نهی از منکر باید بر اساس منطق و فرهنگ قرآنی عمل شود؛ کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم این چنین امر می نماید: «ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَ؛[4] با حكمت و اندرز نيكو، به راه پروردگارت دعوت نما.» نهی از منکری که با توهین، جسارت و تحقیر دیگران همراه باشد، خود عین منکر و رفتار غیر اخلاقی است که خود نیازمند به اصلاح دارد. در خصوص رعایت شئون از سوی آمر به معروف در روایات این چنین بیان شده است: «دَاعِياً لَهُمْ بِاللُّطْفِ وَ حُسْنِ الْبَيَانِ عَارِفاً بِتَفَاوُتِ أَخْلَاقِهِمْ لِيُنَزِّلَ كُلًّا مَنْزِلَتَه؛[5] توضیح اینکه: امر و نهى با لطف و مهربانى و حسن گفتار و بیان خوش صورت گیرد، و همچنین اخلاق [اندازه درک و فهم اشخاص را] در نظر گرفته، و هر کسى را مطابق مقام و درک او مورد توجه و خطاب قرار بدهد.»
5-صبوری و بردباری
در انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر و تا رسیدن به نتیجه مطلوب، بردبار و صبور باشد؛ چرا که رسیدن به نتیجه مطلوب در کار فرهنگی و دینی زمان بر می باشد، از این رو اگر آمران به معروف و ناهیان از منکر صبور و بردبار نباشند، با مقاومت طرف مقابل به سرعت این امر الهی را کنار می گذارند و به یأس و ناامیدی گرفتار می شوند. در خصوص ضرورت صبر در انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر در منابع روایی این چنین نقل شده است: «صابِرا عَلى ما يَلحَقُهُ، لا يُكافِئُهُم بِها، و لا يَشكو مِنهُم، و لا يَستَعمِلُ الحَمِيَّةَ، و لا يَتَغَلَّظُ لِنَفسِهِ، مُجَرِّدا بِنِيَّتِهِ للّهِ تَعالى، مُستَعينا بِهِ، و مُبتَغِيا لِثَوابِهِ، فَإِن خالَفوهُ و جَفَوهُ صَبَرَ، و إن وافَقوهُ و قَبِلوا مِنهُ شَكَرَ، مُفَوِّضا أمرَهُ إلَى اللّهِ تَعالى، ناظِرا إلى عَيبِهِ؛[6] بر آنچه [از آزار مردم] به او مى رسد، صبور باشد، و مقابله به مثل نكند، و از آنان، شِكوه نكند و تعصّب نورزد، و براى [منافع] خود، خشم نگيرد، و نيّت خود را براى خدا خالص سازد، و از او كمك بگيرد و جوياى پاداش او باشد. اگر آنان با او مخالفت كرده و بر وى جفا كنند، صبر پيشه كند، و اگر با او موافقت كردند و از وى پذيرفتند، شكرگزار [خدا] باشد. كارش را به خداوند متعال واگذارَد، و به عيب خود، نگاه كند.»
پی نوشت ها:
[1]. مصباح الشريعة، ص19.
[2]. الجعفريات (الأشعثيات)، ص88.
[3]. مصباح الشريعة، ص19.
[4]. نحل آیه 125.
[5]. مصباح الشريعة، ص19.
[6]. بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج97، ص84.
برای موفقیت در هر کاری نیاز است سازوکارهای علمی و عملی آن را به درستی رعایت کرد؛ مقوله امر به معروف و نهی از منکر نیز از این امر مستثنی نبوده، از این رو می بایست مقدمات و لوازم آن را به درستی به کار بست، لوازمی همچون آگاهی از دستورات و محرمات الهی، حسن برخورد و خیر خواهی، پرهیز از افراط و تفریط، رعایت بردباری و حفظ شئونات اخلاقی و اجتماعی طرف مقابل...