تهمت زدن به بدعت‌گذار نیز ممنوع است!

شبهه: دین می‌گوید تهمت بد است ولی مباهته(تهمت زدن به دشمن) چیز خوبی است و ثواب هم دارد!

پاسخ: قبل از بررسی این ادعا لازم است، ابتدا به سرمنشأ مباهته در فقه اسلامی بپردازیم.

مباهته برگرفته از لغت «باهتوهم» است که در حدیثی از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به کار رفته است و می‌فرمایند: «إذا رَأَیتُم أهلَ الرَّیبِ وَ البِدَعِ مِن بَعدی، فَأَظهِرُوا البَراءَةَ مِنهُم وَ أَکثِروا مِن سَبِّهِم وَ القَولِ فیهِم وَ الوَقیعَةِ وَ باهِتوهُم کی لایطمَعوا فِی الفَسادِ فِی الإِسلامِ وَ یحذَرَهُمُ النّاسُ وَ لایتَعَلَّمونَ مِن بِدَعِهِم، یکتُبِ اللّهُ لَکم بِذلِک الحَسَناتِ وَ یرفَع لَکم بِهِ الدَّرَجاتِ فِی الآخِرَةِ: پس از من، هر گاه شکاکان و بدعت‌گذاران را دیدید، از آنان بیزاری نشان دهید و بسیار به آنان ناسزا گویید و درباره‌شان بدگویی و افشاگری کنید و آنان را مبهوت [و محکوم] سازید تا به تباه کردن اسلام، طمع نکنند و مردم از آن‌ها بر حذر باشند و از بدعت‌هایشان چیزی نیاموزند. برای این کار، خداوند برایتان ثواب‌ها می‌نویسد و در آخرت بر درجات شما می‌افزاید.»[1]

لفظ «باهِتوهُم» در این حدیث دو معنای می‌تواند داشته باشد، یکی از ماده بُهت به معنای «تهمت زدن» باشد، و دیگر اینکه از ماده بَهت به معنای «مبهوت شدن» باشد، به این معنا که با دلایل متقن و مستحکم فرد بدعت‌گذاری مبهوت شود، البته هر دو معنا در قرآن مجید به کار رفته است. معنای اول در آیاتی مانند نساء/156؛ نور/ 16؛ ... و معنای دوم نیز در آیاتی مانند: بقره/228؛ انبیاء/40.

مشهور علمای شیعه، معنای حدیث را به معنای مبهوت شدن گرفته‌اند، که از ایشان می‌توان به عنوان مثال از فیض کاشانی،[2] ملا صالح مازندرانی،[3] علامه مجلسی،[4] و ... نام برد. استاد شهید مرتضی مطهری(رحمه‌الله‌علیه) نیز در شرح این حدیث می‌فرماید: ««افرادی پیدا می‌شوند كه در دین بدعت ایجاد می‌كنند، یك كسی می‌آید می گوید من نایب خاص امام زمان هستم، مثل علی محمد باب، این را «اهل بدعت» می گویند. در حدیث است اگر اهل بدعت پیدا شدند، با اهل بدعت مبارزه كنید و عالِم باید مبارزه كند و حق ندارد ساكت باشد، و در یك حدیث تعبیر چنین است: «وَ باهِتوهُمْ» یعنی مبهوتشان كنید، بیچاره شان كنید؛ یعنی با آنها مباحثه كنید و دلیل هایشان را بشكنید: «فَبُهِتَ الَّذی كَفَرَ» چنان كه ابراهیم آن كافر زمان خودش را مبهوت كرد، شما هم مبهوتش كنید.»[5]

علاوه بر اینکه علمای بنام متعددی این لفظ را به معنای مبهوت کردن گرفته‌اند، دلایل متعدد دیگری نیز وجود دارد که این معنا را تأیید می‌کند و معنای دروغ بستن را نفی می‌کند از جمله اینکه از دیدگاه دین، هدف هیچ‌گاه وسیله را توجیه نمی‌کند و ما حق نداریم که از ابزارهای باطل برای رسیدن به هدف درست بهره ببریم، آنچنان که معنای اول چنین ادعای را مطرح می‌کند.[6]

دوم: سیره و منش اهل بیت(علیهم‌السلام) هیچ‌گاه این گونه نبوده است، که مخالفان خویش را با دروغ و تهمت از دور خارج کنند، آنچنان که مولای متقیان امام علی(علیه‌السلام) در مقابل معاویه که بیشترین بدعت‌ها را در دین نهاد، این گونه می‌فرماید: «به خدا سوگند معاویه، از من سیاست‌مدارتر نیست، امّا او (براى پیش بُرد اهداف شخصى خود)، نیرنگ مى‏‌زند و مرتکب انواع گناه مى‏‌شود و اگر از خدعه و نیرنگ بیزار نبودم، من، از سیاست مدارترین مردم بودم»[7]

سوم: با وجود امکان راستی آزمایی، این روش اثر منفی خواهد داشت، زیرا زمانی که دروغ بودن سخن طرفدران حق آشکار شود، بدعت‌گذار شروع به مظلوم نمایی کرده و جماعت بیشتری را فریب خواهد داد.

این نکات سبب شده است که فقهای بزرگ متعددی با دروغ بستن نسبت به بدعت‌گذار مخالفت کنند، که به عنوان نمونه به دو مورد از ایشان اشاره می‌کنیم:

1. صاحب ریاض می‌نویسد: جایز نیست که در برخورد با آنان دروغ گفته شود، زیرا دروغ حرام است.[8]
2. صاحب جواهر: بدگویی نسبت به اهل بدعت به معنای آن نیست که نسبت‌های ناروا به آنها داده شود و به آنچه که انجام نداده‌اند متّهم شوند.[9]

پس بر این اساس، شبهه بالا، از ریشه غلط و اشتباه است، زیرا مشهور علما مباهته را قبول ندارند، تا شخصی ادعا کند که دین، بهتان زدن را رد می‌کند ولی مباهله را قبول دارد.

________________________________________
پی‌نوشت
[1]. الكافي، ثقة الإسلام‏ کلینی، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق‏، ج‏2، ص: 375.
[2]. وافی، فیض کاشانی، كتابخانه امام أمير المؤمنين على عليه السلام‏، 1406 ق‏، ج۱، ص۲۴۵.
[3]. شرح اصول کافی، ملاصالح مازندرانی، المكتبة الإسلامية، 1382 ق‏، ج۱۰، ص34.
[4]. بحار الأنوار،علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربي‏ ، 1403 ق‏ ،ج‏71، ص: 205.
[5]. مجموعه آثار شهید مطهری،صدرا، ج26،ص416.
[6]. ر.ک. همان، ج 16، ص 110 و 111.
[7] نهج البلاغة، شریف الرضى، محمد بن حسین، مصحح: صبحی صالح، ص 318، هجرت، قم، چاپ اول، 1414ق.
[8]. ریاض المسائل، حائرى، سيد على بن محمد طباطبايى‌، مؤسسه آل البيت عليهم السلام‌، 1418 ه‍ ق‌، ج۱۶، ص۴۲.
[9]. جواهر الکلام، نجفى، محمد حسن‌، دار إحياء التراث العربي‌، 1404 ه‍ ق‌، ج۴۱، ص۴۱۳.