در روایات اسلامی وارد شده است که روزی قومی از یهودیان به محضر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند خدا را برای ما توصیف کن؛ پیامبر سه روز سخن نگفتند تا این که سوره توحید نازل شد و در آن خداوند متعال، خود را وصف می کند(1). خداوند در این سوره می فرماید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ؛ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ، اللَّهُ الصَّمَدُ، لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ: بنام خداوند بخشنده مهربان. بگو: خداوند يكتا و يگانه است. خداوندى است كه همه نيازمندان او را قصد می‌کنند. نزاده و زاییده نشده است. و براى او هرگز شبيه و مانندى نبوده است. لذا این سوره به شناسنامه الهی معروف گشته است.
در این پست به بررسی آیه «وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ» می‌پردازیم؛ در این پست خداوند متعال به نفی هر گونه نظیر و شبیه و کفو، از خود می‌پردازد. «كفو» در اصل به معنى هم‌طراز در مقام و منزلت و قدر است، سپس به هر گونه شبيه و مانند اطلاق شده است. مطابق اين آيه تمام عوارض مخلوقين، و صفات موجودات، و هر گونه نقص و محدوديت، از ذات پاك او منتفى است، اين همان توحيد ذاتى و صفاتى است، در مقابل توحيد عددى و نوعی، كه به زیبایی در این آیه بیان شده است و خداوند متعال چه زیبا و هنر‌مندانه این معارف بلند و بسیار عالی و وسیع را در این آیات به ظاهر کوچک بیان فرموده است. بنابراين او نه شبيهى در ذات دارد، نه مانندى در صفات، و نه مثلى در افعال، و از هر نظر بی‌نظير و بی‌مانند است.(1)
اما چرا خداوند متعال کفو و مانندی ندارد؟ «كفو» چه اين‌كه كفو در ذات خداى تعالى فرض شود و چه كفو در فعل او، وقتى تصور دارد كه كفو فرضى، در عملى كه در آن عمل كفو شده است، مستقل در ذات خود و بی‌نياز از خداى تعالى باشد، و گفته شد كه خداى تعالى «صمد» على الاطلاق است، يعنى همان كفو فرضى در آن عمل نیز محتاج اوست، پس هرگز كفو او نيست؛ زیرا هرگز هیچ موجودی استقلال ندارد و همه موجودات محتاج اویند.(2)
در نتیجه: خداوند متعال موجودی است که در ذات و صفات، بی‌نظیر بوده و هیچ موجودی، در هیچ یک از اوصاف خود مانند او نیست و کاملا متفاوت بوده و همانند و نظیری ندارد.
حضرت امير المؤمنین على بن ابیطالب(علیه السلام) نیز در تفسیر این آیه فرمودند: «او كسى را نزاده كه خود نيز مولود باشد، و از كسى زاده نشد تا محدود گردد، ... مانندى ندارد تا با او همتا گردد، و شبيهى براى او تصور نمی‌شود تا با او مساوى باشد».(3)
در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است كه خداوند متعال در حديث «معراج» خطاب به پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمود: ««قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را همان‌طور كه نازل شده است تلاوت کن، كه اين سوره نسبت و معرف من است».(4)
(1). آیت الله مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج27، ص: 443.
(2). علامه طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، ج20، ص: 389.
(3). نهج البلاغه، خطبه 186.
(4). شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 315.