-کاری که برای خدا انجام می‌شود باید با تمام توان و دغدغه انجام شود.
سرمایه‌ای به نام تلاش
«سعی» در لغت به معنای تند راه رفتن كه از دويدن آرامتر است و به طور استعاره در جديّت و كوشش در كار، به كار مىرود؛ چه كار خير و چه كار شر. [1] با این توصیف نمی‌توان این مفهوم را برای کارهایی که تفریحی و اتفاقی و بدون هیچ گونه زحمت خاصی انجام می‌شود، به کار برد. سعی بین صفا و مروه نیز به شکل «تند راه رفتن» انجام می‌شود. از توضیح فوق روشن می‌شود که مؤمن باید برای ماه مبارک رمضان و همه عمرش جدیت و تلاش و دغدغه طاعت الهی را داشته باشد و لحظه‌ای از کار باز نایستد؛ چرا که با توجه به تعبیر قرآن کریم، سرمایه و اندوخته هر کس، همان چیزی است که برای آن سعی کرده و برای انجام دادنش خود را به زحمت انداخته است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى؛ [2] و اينكه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست.» کارهایی که انسان با زحمت و تلاش انجام داده است در این دنیا از ذهن او فراموش نمی‌شوند و در روز قیامت نیز به یاد او می‌آیند چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعى؛ [3] در آن روز انسان به ياد كوشش‌هايش مىافتد.»
همیشه شنیده‌ایم که باید شکرگذار نعمت‌های خدا باشیم. اما در برخی موارد خداوند از عمل بنده‌اش تشکر می‌کند؛ مثل اینکه می‌فرماید: «وَ مَنْ أَرادَ الآخِرةَ وَ سَعى لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورا؛ [4] و هر كس خواهان آخرت است و نهايت كوشش را براى آن بکار بگیرد و مؤمن باشد، آنانند كه تلاش آنها مورد حقشناسى واقع خواهد شد.» تشکر خدا از بنده به این معناست که خداوند عمل چنين كسانى را به بهترين وجه قبول نموده و كوشش آنان را مىستايد و ستايش خدا در برابر عمل بنده، عبارت است از تفضل او بر بنده‌اش. [5] چنانکه از این آیه شریفه فهمیده می‌شود تشکر خداوند از تلاش انسان چندین شرط دارد:
اول اینکه نیت آن تلاش، مادی و دنیایی نباشد بلکه به قصد اجر اخروی باشد.
دوم اینکه، انسان برای انجام دادن آن، نهایت تلاش خود را انجام دهد و به عبارت دیگر، چیزی کم نگذارد. سوم اینکه، مؤمن باشد و مؤمن بماند. بنابراین، از خدا می‌خواهیم که: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ سَعْيِي فِيهِ مَشْكُوراً ؛ [6] اى خدا در اين روز سعيم را (در راه طاعتت) بپذير.»
راه رهایی از عذاب الهی
«غُفْرَان» و «مَغْفِرَة» از سوى خداى اين است كه بنده را از اينكه عذاب به او برسد مصون مىدارد. [7] بهره‌مند شدن مؤمنان از غفران الهی نیازمند چندین شرط است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ الَّذينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ لَمْ يُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ يَعْلَمُون؛ [8] و آنان كه چون كار زشتى كنند، يا بر خود ستم روا دارند، خدا را به ياد مىآورند و براى گناهانشان آمرزش مىخواهند و چه كسى جز خدا گناهان را مىآمرزد؟ و بر آنچه مرتكب شدهاند، با آنكه مىدانند [كه گناه است]، پافشارى نمىكنند.» طبق این آیه شریفه، متوجه گناه خود شدن، طلب آمرزش گناهان و عدم اصرار بر گناه، از جمله شرایط بهره‌مندی از غفران الهی است. با توجه به همین شرایط است که در درگاه الهی می‌گوییم: «وَ ذَنْبِي فِيهِ مَغْفُوراً؛ [9] و گناهانم را در اين روز ببخش.»
وقتی خدا قبول می‌کند
شرط مبنایی قبولی اعمال، تقوا است. تقوا در اصطلاحات قرآنی در مقابل غفلت است. قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقين؛ [10] خدا، تنها از پرهيزگاران مىپذيرد!» پرهیز از نادیده گرفتن حقوق خدا، خود و دیگران موجب می‌شود اعمال ما مورد قبول واقع نشود. از خداوند متعال می‌خواهیم که اعمال ما را به گونه‌ای رشد دهد که شایسته قبولی در درگاهش را بیابند. پس، می‌گوییم: «وَ عَمَلِي فِيهِ مَقْبُولاً؛ [11] و عملم را مقبول قرار ده.»
عیب‌پوشی؛ جاده دوطرفه تعالی
خداوند متعال دوست ندارد که عیوب بندگانش فاش شود چراکه فاش شدن عیب انسان ضربه‌ای به شخصیت و جایگاه اجتماعی او و سپس، مانعی بر سر راه رشد و تعالی انسان است؛ لذا از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: «مَنْ سَتَرَ عَلَى مُؤْمِنٍ عَوْرَةً يَخَافُهَا سَتَرَ اللَّهُ عَلَيْهِ سَبْعِينَ عَوْرَةً مِنْ عَوْرَاتِهِ الَّتِي يَخَافُهَا فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة؛ [12] هر كس عيب مؤمنى را آن عيبى كه از آشكارشدنش ترسناك است بپوشاند خداوند هفتاد عيب از همان قبيل عيبها از او در دنيا و آخرت بپوشاند.» از خدا می‌خواهیم که عیوب ما را نیز بپوشاند و می‌گوییم: «وَ عَيْبِي فِيهِ مَسْتُوراً؛ [13] و عيبم را مستور گردان.»
درد دل با خدا
خداوند سخنان درونی که با هیچ کس در میان نگذاشته‌ایم را می‌داند یعنی حتی از سخن دل ما را نیز آگاهی دارد. می‌فرماید: «وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما في قُلُوبِكُم؛ [14] و آنچه در دلهاى شماست خدا مىداند.» این مسأله، آرامش خاصی به انسان می‌بخشد و موجب می‌شود در هر شرایطی با خدا سخن بگوییم حتی اگر هیچ چیزی بر زبان نیاوریم. خدا را اینچنین صدا می‌زنیم که: «يَا أَسْمَعَ السَّامِعِين؛ [15] اى بهترين شنواى دعاى خلق.»
پی‌نوشت
[1]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، 411.
[2]. سوره نجم، آیه 39.
[3]. سوره نازعات، آیه 35.
[4]. سوره اسراء، آیه 19.
[5]. محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان (ترجمه) (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج 13, 90.
[6]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[7]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن (مرتضوی: تهران، ۱۳۷۴)، ج 2, 702.
[8]. سوره آل‌عمران، آیه 135.
[9]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[10]. سوره مائده، آیه 27.
[11]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[12]. محمد بن علی ابن‌بابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال (الشريف الرضي: قم، ۱۳۶۴)، 135.
[13]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان.
[14]. سوره احزاب، آیه 51.
[15]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و ششم ماه رمضان
کاری که برای خدا انجام می‌شود باید با تمام توان و دغدغه انجام شود؛ زیرا همین کارهای با زحمت و خالصانه هستند که در دنیا و آخرت برای انسان باقی می‌مانند. آمرزیده شدن گناهان، قبول شدن اعمال و پوشیده شدن عیب‌های انسان، مواهب بزرگ الهی هستند که از خدا درخواست می‌کنیم حتی اگر با زبان دل باشد.