سعد و نحس ايام‏ در قرآن و روایات

بسم الله الرحمن الرحیم

از جمله مسائل شایع بین مردم اعتقاد به مبارکی و میمنت بعضی از روزها یا نحسی و شومی بعضی دیگر است. البته عرف‌های مختلف در تعیین این روزها باهم اختلاف دارند. در نوشتار حاضر به بررسی موضع اسلام در قبال این اعتقاد عمومی می‌پردازیم:
نحسی روز و يا مقدارى از زمان به اين معنا است كه در آن زمان بغير از شر و بدى حادثه‏‌اى رخ ندهد، و اعمال انسان و يا حداقل نوع مخصوصى از اعمال براى صاحب عمل بركت و نتيجه خوبى نداشته باشد، و مبارکی روز درست بر خلاف اين است.
از نظر عقلی زمان به مقدار حرکت(چه در اعراض و چه در جواهر) گفته می‌شود که مختصّ عالم ماده و جسمانیات است و در عوالم دیگر زمان وجود ندارد. همچنین اجزاء زمان ذاتا با یکدیگر تفاوتی ندارند بنابر این مبارکی و نحسی در آن‌ها قابل اثبات نیست.
علامه طباطبایی در این باره می‌فرمایند:
و ما به هيچ‌وجه نمى‏‌توانيم بر سعادت روزى از روزها، و يا زمانى از ازمنه و يا نحوست آن اقامه برهان كنيم، چون طبيعت زمان از نظر مقدار، طبيعتى است كه اجزا ابعاضش مثل هم هستند، و خلاصه يك چيزند، پس از نظر خود زمان فرقى ميان اين روز و آن‌ روز نيست، تا يكى را سعد و ديگرى را نحس بدانيم، و اما عوامل و عللى كه در حدوث حوادث مؤثرند، و نيز در به ثمر رساندن اعمال تاثير دارند، از حيطه علم و اطلاع ما بيرونند، ما نمى‏‌توانيم تكه تكه زمان را با عواملى كه در آن زمان دست در كارند بسنجيم، تا بفهميم آن عوامل در اين تكه از زمان چه عملكردى دارند، و آيا عملكرد آن‌ها طورى است كه اين قسمت از زمان را سعد مى‏‌كند يا نحس، و به همين جهت است كه تجربه هم بقدر كافى نمى‏‌تواند راه‏‌گشا باشد، چون تجربه وقتى مفيد است كه ما زمان را جداى از عوامل در دست داشته باشيم، و با هر عاملى هم سنجيده باشيم، تا بدانيم فلان اثر، اثر فلان عامل است، و ما زمان جداى از عوامل نداريم، و عوامل هم براى ما معلوم نيست.
و به عين همين علت است كه راهى به انكار سعادت و نحوست هم نداريم، و نمى‏‌توانيم بر نبودن چنين چيزى اقامه برهان كنيم، همانطور كه نمى‏‌توانستيم بر اثبات آن اقامه برهان كنيم، هر چند كه وجود چنين چيزى بعيد است، ولى بعيد بودن، غير از محال بودن است. [1]
اما از نظر شرعی:
در قرآن مجید به مبارکی و نحوست بعضی روزها اشاره شده است:
إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ رِيحاً صَرْصَراً فِي يَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ" و جايى ديگر فرموده:" فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ رِيحاً صَرْصَراً فِي أَيَّامٍ نَحِساتٍ" ما هم براى هلاكت ايشان (قوم عاد) بادى سخت را در روزهاى نحس و شوم فرستاديم.[2]
" وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ" سوگند به كتاب مبين كه ما آن را در شبى مبارك نازل كرديم. [3] و مراد از آن شب، شب قدر است، كه در وصف آن فرموده: " لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ" شب قدر بهتر است از هزار ماه. [4]
به اين ترتيب قرآن جز اشاره سربسته‏اى به اين مساله ندارد، ولى در روايات اسلامى به احاديث زيادى در زمينه" نحس و سعد ايام" برخورد مى‌‏كنيم كه هر چند بسيارى از آن‌ها روايات ضعيف است و يا احيانا آميخته با بعضى روايات مجعول و خرافات مى‏‌باشد، ولى همه آن‌ها چنين نيست، بلكه روايات معتبر و قابل قبولى در ميان آن‌ها بدون شك وجود دارد، چنان كه مفسران نيز در تفسير آيات فوق بر اين معنى صحه نهاده‏‌اند.[5]
در روايات متعددى سعد و نحس ايام در ارتباط با حوادثى كه در آن واقع شده است تفسير شده. از آن‌جمله چهارشنبه هر هفته، و چهار شنبه آخر ماه، و هفت روز از هر ماه عربى، و دو روز از هر ماه رومى، و امثال آن‌را نام مى‏‌برد، در بسيارى از این روایات علت نحسی ذکر شده، و آن عبارت است از اينكه در اين روزهاى نحس حوادث ناگوارى(از نظر دینی) به طور مكرر اتفاق افتاده، از قبيل رحلت رسول خدا (ص) و شهادت سيد الشهداء (ع) و انداختن ابراهيم (ع) در آتش، و نزول عذاب بر فلان امت، و خلق شدن آتش و امثال اين‌ها.
نحس شمردن چنين ايامى موجب استحكام روحيه‏ تقوى در بین مسلمین است زیرا افرادى که به خاطر اينكه در اين ايام بت‏‌شكنان تاريخ، ابراهيم و حسين (ع) گرفتار دست بت‏‌هاى زمان خود شده‏‌اند، دست بكارى نمى‏‌زنند، و از اهداف و لذتهاى دنیوی چشم مى‏‌پوشند، چنين افرادى روحيه دينيشان تقویت مى‏‌گردد، بر عكس، اگر مردم هيچ حرمتى براى چنين ايامى قائل نباشند و اعتنا و اهتمامى به آن نورزند، و هم‌چنان افسار گسيخته سرگرم كوشش در برآوردن خواسته‏‌هاى نفسانى خود باشند، بدون توجه به اينكه امروز چه روزى است و ديروز چه روزى بود، و بدون اينكه اصلا روز برايشان مطرح باشد، چنين مردمى از حق رويگردان خواهند بود، و به آسانى مى‏‌توانند حرمت دين را هتك كنند و اولياى دين را از هدايت خود نوميد و در نتيجه ناراحت سازند. بنا بر اين، برگشت نحوست اين ايام به جهاتى از شقاوت‌هاى معنوى است، كه از علل و اسباب اعتبارى نشات مى‏‌گيرد، كه به نوعى با اين روزها در ارتباطند، و بى‌‏اعتنايى به آن علل و اسباب باعث نوعى شقاوت دينى مى‌‏شود.
مساله توجه به سعد و نحس ايام علاوه بر اينكه غالبا انسان را به يك سلسله حوادث تاريخى آموزنده رهنمون مى‌‏شود، عاملى است براى توسل و توجه به ساحت قدس الهى، و استمداد از ذات پاك پروردگار، و لذا در روايات متعددى مى‌‏خوانيم: در روزهايى كه نام نحس بر آن گذارده شده مى‌‏توانيد با دادن صدقه، و يا خواندن دعا، و استمداد از لطف خداوند، و قرائت بعضى از آيات قرآن، و توكل بر ذات پاك او، به دنبال كارها برويد و پيروز و موفق باشيد.
از جمله در حديثى مى‏‌خوانيم كه يكى از دوستان امام حسن عسكرى ع روز سه‏‌شنبه خدمتش رسيد، امام فرمود: ديروز تو را نديدم، عرض كرد: دوشنبه بود، و من در اين روز حركت را ناخوش داشتم! فرمود: من احب ان يقيه اللَّه شر يوم الاثنين فليقرأ فى اول ركعة من صلاة الغداة هل اتى على الانسان ثم قرأ ابو الحسن (ع) فوقيهم اللَّه شر ذلك اليوم و لقيهم نضرة و سرورا: " كسى كه دوست دارد از شر روز دوشنبه در امان بماند در اولين ركعت نماز صبح سوره هل اتى بخواند، سپس امام ع اين آيه از سوره هل اتى را (كه تناسب با رفع شر دارد) تلاوت فرمود: فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِكَ الْيَوْمِ ... " خداوند نيكان را از شر روز رستاخيز نگاه مى‏‌دارد او به آنها خرمى و طراوت ظاهر و خوشحالى درون عطا مى‌‏كند" [6]
در حديث ديگر مى‌‏خوانيم كه يكى از ياران امام ششم ع از آن حضرت پرسيد: آيا در هيچ روزى از روزهاى مكروه چهارشنبه و غير آن سفر كردن مناسب است؟ امام ع در پاسخ فرمود: سفرت را با صدقه آغاز كن و آية الكرسى را به هنگامى كه مى‌‏خواهى حركت كنى تلاوت كن" (و هر كجا مى‏‌خواهى‏ برو) [7]
در حديث ديگرى نيز آمده است كه يكى از ياران امام دهم على بن محمد الهادى ع مى‌‏گويد: خدمت حضرت ع رسيدم در حالى كه در مسير راه انگشتم مجروح شده بود، و سوارى از كنارم گذشت و به شانه من صدمه زد، و در وسط جمعيت گرفتار شدم و لباسم را پاره كردند، گفتم: خدا مرا از شر تو اى روز حفظ كند، عجب روز شومى هستى! امام فرمود: با ما ارتباط دارى و چنين مى‏‌گويى؟! و روز را كه گناهى ندارد گناهكار مى‌‏شمرى؟ آن مرد عرض مى‌‏كند از شنيدن اين سخن به هوش آمدم و به خطاى خود پى بردم، عرض كردم اى مولاى من، من استغفار مى‏‌كنم، و از خدا آمرزش مى‏‌طلبم، امام ع افزود: ما ذنب الايام حتى صرتم تتشامون بها اذا جوزيتم باعمالكم فيها؟: " روزها چه گناهى دارد كه شما آنها را شوم مى‌‏شمريد هنگامى كه كيفر اعمال شما در اين روزها دامانتان را مى‏‌گيرد"؟! راوى مى‌‏گويد:" عرض كردم من براى هميشه از خدا استغفار مى‌‏كنم و اين توبه من است اى پسر رسول خدا".
امام ع فرمود: ما ينفعكم و لكن اللَّه يعاقبكم بذمها على ما لا ذم عليها فيه، اما علمت ان اللَّه هو المثيب و المعاقب، و المجازى بالاعمال، عاجلا و آجلا،؟ قلت: بلى يا مولاى، قال لا تعد و لا تجعل للايام صنعا فى حكم اللَّه! " اين براى تو فايده‌‏اى ندارد، خداوند شما را مجازات مى‏‌كند به مذمت كردن چيزى كه نكوهش ندارد، آيا تو نمى‌‏دانى كه خداوند ثواب و عقاب مى‌‏دهد، و جزاى اعمال را در اين سرا و سراى ديگر خواهد داد، سپس افزود: ديگر اين عمل را تكرار مكن و براى روزها در برابر حكم خداوند كار و تاثيرى‏ قرار مده"![8]
اين حديث پر معنى اشاره به اين است كه اگر روزها هم تاثيرى داشته باشد به فرمان خدا است، هرگز نبايد براى آنها تاثير مستقلى قائل شد، و از لطف خداوند خود را بى نياز دانست، و نبايد حوادثى را كه غالبا جنبه كفاره اعمال نادرست انسان دارد به تاثير ايام ارتباط داد، و خود را تبرئه كرد. و شايد اين بيان بهترين راه براى جمع ميان اخبار مختلف در اين باب است.[9]

پی نوشت:
[1]. ترجمه تفسير الميزان، ج‏19، ص: 116
[2]. سوره فصلت، آيه 16.
[3]. سوره دخان، آيه 2 و 3.
[4]. سوره قدر، آيه 3.
[5]. محدث بزرگ مرحوم علامه مجلسى نيز روايات فراوانى در" بحار الانوار" در اين زمينه آورده است." بحار الانوار" جلد 59 كتاب السماء و العالم صفحه 1 تا 91 و قسمتى بعد از آن.
[6]. " بحار الانوار" جلد 59 صفحه 39 حديث 7.
[7]. همان مدرك صفحه 28.
[8]. " تحف العقول" طبق نقل بحار الانوار جلد 59 صفحه 2 (با كمى تلخيص).
[9]. تفسير نمونه، ج‏23، ص: 41

اللهم صل علی محمد و ال محمد و عجل فرجهم