- حکمت خدا در مصیبت,انواع بلا,گناهانی که باعث نزول بلا می شود,بلاهاو مصائب از دیدگاه اسلام
علل گرفتاری مومنان در دنیا
سوال: سلام. انسان دو نفس اماره و لوامه دارد در صورتی که بسیار پرهیز کند نفس مطمئنه اش هم ایجاد میشود. خداوند هر که را بیشتر دوست بدارد بیشتر مورد بلا قرار میدهد. پس زمانی که انسانی دارای نفس مطمئنه شد آیا اینکه باز هم مبتلا به بلا و گرفتاری میشود میتوان گفت بخاطر اعمال زشت او است؟
استاد فقیه علامه سید محمد حسین طباطبائی صاحب تفسیر المیزان در سوره مباركه فجر ذیل آیه 27 سوره فجر در تعریف نفس مطمئنه میفرماید:
نفس مطمئنه، نفسى است كه با علاقمندى و یاد پروردگارش سكونت یافته؛ بدانچه او راضى است رضایت مىدهد و در نتیجه خود را بندهاى مىبیند كه مالك هیچ خیر و شرى و نفع و ضررى براى خود نیست و نیز دنیا را یك زندگى مجازى و داشتن و نداشتن و نفع و ضرر آن را امتحانى الهى مىداند و در نتیجه اگر غرق در نعمت دنیایى شود، به طغیان و گسترش دادن به فساد و استكبار، وادار نمىشود، و اگر دچار فقر و فقدان گردد این تهى دستى و ناملایمات او را به كفر و ترك شكر وانمىدارد، بلكه هم چنان در عبودیت پاىبرجا است و از صراط مستقیم منحرف نمىشود، نه به افراط و نه به تفریط.
و برای رسیدن به حالت مطمئنه لازم است كه انسان چند مرحله را پشت سر بگذارد كه عبارتند از:
الف: مشارطه: پس از آنكه انسان توبه كرد نوبت به مشارطه میرسد و مشارطه آن است كه انسان با خود شرط كند و قرار بگذارد به اینكه هر روز به نفس خود یادآوری كند كه از ارزنده ترین سرمایه كه عمر است درست استفاده كند و از ضایع كردن آن كه خسارتی بزرگ و جبران ناپذیر است به جد پرهیز كند.
ب: مراقبه: یعنی انسان خود را نظارت و مواظبت كرده و زیر نظر بگیرد، این مرحله بعد از مشارطه است یعنی پس از شرط بستن با خود برای پایبندی به این شرط، از خود پاسداری و نگهبانی كند تا خلاف شرطش عمل نكند.
ج: محاسبه: مرحله محاسبه اعمال است و چه خوب و شایسته است كه انسان قبل از آنكه به حسابش برسند خود را حسابرسی كند.
د: معاتبه یا معاقبه: معاتبه یعنی سرزنش كردن نفس به خاطر خطایی كه مرتكب شده و معاقبه یعنی كیفر دادن نفس در برابر خلافهایی كه انجام داده است، اگر انسان بعد از محاسبه نفس، در مقابل تخلفات نفس، واكنشی نشان ندهد جرأت نفس برای ارتكاب گناه بیشتر میشود.
اما وقتی كه انسان به درجه نفس مطمئنه برسد باز هم مبتلا به بلا و مصیبت میشود اما مبتلا شدن او به بلا به خاطر اعمال زشت نیست همان گونه كه امام حسین علیه السلام كه مصداق بارز نفس مطمئنه است به بلای كربلا مبتلا شد ولی این بلا به خاطر اعمال زشت نبود یا حضرت ایوب علیه السلام به انواع و اقسام بلاها مبتلا شد در حالی كه گناهی از او سر نزده بود.
ممكن است سوال شود پس حكمت بلا برای این بزرگواران چه بود؟ حكمت بلا برای این بزرگواران، بالا بردن درجه بود همان گونه كه امام علی علیه السلام در روایتی میفرماید:
همانا بلاها و گرفتاریها برای ظالم تأدیب است، و برای مؤمنان امتحان، و برای پیامبران، درجه و برای اولیاء، كرامت و مقام است. «1»
امتحان غذای روح است؛ همان گونه كه جسم انسان برای سالم زیستن نیاز به تغذیه مناسب دارد، روح نیز اگر خوب تغذیه نشود میمیرد یكی از تغذیههایی كه برای روح بسیار مناسب است، مشكلات و گرفتاریها و مریضیهایی است كه در سایه امتحان الهی به وجود میآید و باعث رشد معنوی میشود، همان گونه كه امام صادق علیه السلام میفرماید:
خداوند، بندهی مؤمن خود را با بلا و گرفتاری تغذیه میکند؛ همچنان که مادر، فرزند خود را با شیر تغذیه میكند. «2»
اصلا امتحان و فرستادن بلاها برای افراد مومن یكی از هدیههای خداوند است كه اگر مؤمن عیبی هم داشته باشد، در ضمن این هدیه از بین میرود و اگر عیب و گناهی نداشته باشد، مانند معصومین كه در سخت ترین شرایط زندگی میكردند، آن هدیه باعث بالا رفتن مقام و منزلت او در نزد پرودگار و جهانیان میشود، همان گونه كه در روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده است كه حضرت میفرماید:
به درستی که خداوند عزیز و با جلالت، بندهی مؤمن را با بلا و گرفتاری مورد لطف قرار میدهد؛ همان طور که مرد، هنگام سفر، خانوادهاش را با فرستادن هدیه مورد لطف قرار میدهد و بر مؤمن داغ میگذارد، همان طور که طبیب بر بیمار داغ میگذارد «3»
منابع:
1: انّ البلاءَ لِلّظالم أدبٌ، و للمؤمن إمتحانٌ، و للانبیاءِ درجةٌ، و للأولیاءِ كرامةُ«بحار الانوار، ج 81، ص 198.»
2: قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): إن الله لیغذی عبده المؤمن بالبلاء كما تغذی الوالدة ولدها باللبن «أعلام الدین، ص 277.»
3: عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَتَعَاهَدُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلَاءِ كَمَا یَتَعَاهَدُ الرَّجُلُ أَهْلَهُ بِالْهَدِیَّةِ مِنَ الْغَیْبَةِ وَ یَحْمِیهِ الدُّنْیَا كَمَا یَحْمِی الطَّبِیبُ الْمَرِیض« كافی ج 2 ص 255»
خداوند هر که را بيشتر دوست بدارد بیشتر مورد بلا قرار میدهد. پس زمانی که انسانی دارای نفس مطمئنه شد آیا اینکه باز هم مبتلا به بلا و گرفتاری میشود، میتوان گفت بخاطر اعمال زشت او است؟