بسم الله الرحمن الرحیم
«وَعَجِبْتُ لِلْمُتَكَبِّرِ الَّذِي كَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَةً وَ يَكُونُ غَداً جِيفَة[1]و در شگفتم از متكبّرى كه ديروز نطفهاى بىارزش، و فردا مردارى گنديده خواهد بود»
مقدمه:
درحکمت نورانی121نهج البلاغه امام علی(علیه السلام) به زیبایی پرده از روی شش رذیله اخلاقی برمیدارد؛ امام علی (علیه السلام) با یک بیان زیبا وارزشمند دریک قالب شگفت انگیز توجه مخاطب را به این رذائل جلب میکند. درجلسه قبل به یکی فرازهای این حکمت ارزشمند اشاره کردیم در این جلسه فراز دوم این حکمت نورانی را با بضاعت کم خود شرح می دهیم.
تکبر
تکبر در لغت به معنای تعظم (خود را بزرگ پنداشتن) آمده است.[2]
تکبر یکی از رذائل اخلاقی است که آیات و روایت فراوانی در نکوهش آن وجود دارد، برای نمونه به بعضی از آیاتی که در نکوهش این صفت غیر اخلاقی وارد شده است اشاره می کنیم:
«وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ [لقمان/18] (پسرم!) با بى اعتنايى از مردم روى مگردان، و مغرورانه بر زمين راه مرو كه خداوند هيچ متكبّر مغرورى را دوست ندارد.»
«رسول خدا صلى الله عليه و آله می فرماید: ايَّاكُم وَ الكِبرَ؛ فَإِنَّ ابليسَ حَمَلَهُ الكِبرُ عَلى ان لايَسجُدَ لِآدَمَ [3]از تكبّر دورى كنيد؛ زيرا ابليس را تكبّر واداشت كه به آدم سجده نكند»
انواع تکبر:
تکبر دارای اقسام و مراتبی می‌باشد که درزیر به آن اشاره می‌کنیم:
1- تکبردربرابر خداوند متعال که بدترین نوع تکبر می باشد.
«وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ [غافر /60]پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را بپذيرم! كسانى كه از عبادت من تكبّر مىورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مىشوند!»
2- تکبردربرابر انبیاء واولیای الهی
«وَ إِنِّي كُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ في آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِيابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَكْبَرُوا اسْتِكْباراً[نوح/7]و من هر زمان آنها را دعوت كردم كه (ايمان بياورند و) تو آنها را بيامرزى، انگشتان خويش را در گوشهايشان قرار داده و لباسهايشان را بر خود پيچيدند، و در مخالفت اصرار ورزيدند و به شدّت استكبار كردند!»
3- تکبردربرابرمردم
سوال: چه عاملی باعث این رفتار و رویکرد متکبرانه در افراد می شود؟
مهمترین عاملی که انسان را به تکبر و خود بزرگ بینی وادار میکند، غرق شدن در محبت مال و مکنت دنیایی می‌باشد. ریشه بسیاری از رذائل اخلاقی که از انسان سر می‌زند، را باید در همین محبت دنیا و دوری از آرمانهای الهی و قرآنی به پیدا کرد.
راهکار درمان تکبر
امام علی (علیه السلام ) در این حکمت نورانی به نکات زیبایی اشاره می‌فرمایند، که می شود بهترین راهکارهای درمان این صفت غیر اخلاقی را از آن استخراج نمود.برای نمونه
1- تفکر و اندیشه مهمترین عامل نجات از تباهی کبر و غرور.
2- تفکر و اندیشه در مبداء پیدایش انسان.
3- تفکر و اندیشه در سر انجام حیات مادی و دنیایی.
پیام ها
1-تکبر از جمله صفات غیر اخلاقی است که انسان‌هایی که طالب فیض و رحمت الهی هستند باید خود را از آن دور نگه دارند.
2- اندیشیدن و تفکر در آیات و نشانه های الهی بهترین راه نجات انسانه.
پاورقی
1. فیض الاسلام ، نهج البلاغه ،حکمت ، 121
2.ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۱۲۹، ذیل «کبر».
3.كنزالعمّال، حديث، 7734