اگر پیش از ازدواج در محیط خانوادگی، مثبت‌نگری حاکم نباشد و در الگوپذیری از والدین فقط به نکات منفی زندگی توجه شود، در طول زندگی مشترک آینده نیز امنیت و حس اعتماد تقویت نمی‌شود و زندگی چنین زوج‌هایی به بدگمانی ختم خواهد شد.
مردان نباید در غیرت‌ورزی، بیش از حد شدت عمل نشان دهند و بی‌دلیل باعث آزار و اذیت همسر پاکدامن خود شوند. مردان باید مراقب و محافظ همسر خود باشند، اما نباید درباره‌ی او تجسس و بدگمانی بی‌جا داشته باشند؛ چرا که بنای خانواده بر احترام و اعتماد متقابل پابرجا خواهد بود و سوءظن، رنجش خاطر طرف مقابل را به همراه دارد و باعث سست شدن استحکام خانوادگی می‌شود. دین اسلام به زن‌ها نیز توصیه می‌کند بر غیرت‌ورزی شوهران خود صبر کنند؛ این زنان هر چند ممکن است از این جهت اذیت شوند، بدانند که سخت‌گیری شوهران، به سود آنها است و اگر در مواردی باعث آزار و اذیت آنها می‌شود، از آنها گذشت نمایند. فرموده‌ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گواه است و دلالت صریح بر موضوع بحث دارد:
«جِهَادُ الْمَرْأَةِ أَنْ تَصْبِرَ عَلَى مَا تَرَى مِنْ أَذَى زَوْجِهَا وَ غَيْرَتِهِ؛[1] جهاد زن آن است که بر آزار و اذیت و غیرت‌ورزی شوهرش صبر کند.» از این رو در این نوشتار تلاش داریم تا به خطر استقرار بدگمانی در جایگاه غیرت اشاره نماییم.
اتهامات پوچ و‌بی‌اساس، پرخاشگری‌های بی‌مبنا
غیرت افراطی یکی از ریشه‌ها و عوامل اساسی بدگمانی است. فردی که به همسر خود بدگمان است نسبت به اغلب رفتارهای او مشکوک می‌شود و آن را نادرست می‌داند و همین برداشت‌های غلط است که موجب اعتراضات بی‌اساس، پرخاشگری‌های بی‌مبنا، دخالت‌های بی‌مورد، اتهامات پوچ و بی‌اساس و واکنش‌های ناصحیح او در مقابل رفتار همسر می‌شود.
تحمل کردن چنین وضعیتی آن هم در طول مدت زندگی ممکن است برای خیلی‌ها غیر ممکن یا بسیار مشقت‌آور باشد. همسر چنین فردی هر اندازه که خویشتن‌دار و صبور باشد احتمال دارد پس از مدت زمانی کاسه صبرش لبریز شود و نسبت به این رفتارها واکنش سختی نشان دهد. آن وقت است که درگیری‌ها و اختلافات پی‌درپی به خاطر مسائل ناچیز و جزئی، آن هم بر اثر غلبه روحیه بدگمانی جایگزین صلح و آرامش در خانه می شود و دوستی و محبت زن و شوهر، تبدیل به جدایی روحی از یکدیگر شود. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «مَنْ غَلَبَ عَلَیْهِ سُوءُ الظَنِّ لَمْ یَتْرُکْ بِیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلیل صُلْحاً؛[2] کسى که سوءظن بر او غالب شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد.»
کافر همه را به کیش خویش پندارد
بدگمانی را باید یک بیماری لحاظ کرد؛ زیرا او دیگران و از جمله همسر خود را بر خلاف آنچه که هست مورد قضاوت نابجا قرار می‌دهد. از این‌جهت باید گفت بدگمانی رابطه تنگاتنگی با ویژگی‌های شخصی خود فرد دارد؛ چرا که هنگام ارزیابی دیگران، افراد معمولاً از جایگاه خود به دیگران نگاه کرده و مردم را با عینک وجودی خودشان می‌سنجند و قضاوت می‌کنند. از این‌رو کسانی که با بدگمانی نسبت به دیگران، داوری باطل دارند، خودشان افراد بد باطنی هستند.
امام علی علیه السلام دراین‌باره می‌فرماید: «الرَّجُلُ السَّوءُ لا يَظُنُّ بأحَدٍ خَيرا، لأنّهُ لا يَراهُ إلاّ بِوَصفِ نَفسِهِ؛[3] انسان بد به هیچ کس خوش گمان نیست؛ زیرا همه را مانند خود می‌داند.» در سخن دیگری می‌فرماید: «الشِّرِّيرُ لا يَظُنُّ بِأحَدٍ خَيرا؛ لأنّهُ لا يَراهُ إلاّ بِطَبعِ نَفسِهِ[4] آدم شرور به هیچ کس گمان نیک نمی‌برد، چون همگان را به خوی و خصلت خود می‌بیند.» در حقیقت، انسان بدگمان، خود را در آینه‌ی دیگران می‌بیند و توصیف می‌کند و شاید بتوان از این راه، شخصیت و باطن افراد بدگمان را تشخیص داد. پس کسانی که به همسر خود بدگمان هستند باید بدانند آنچه را که به او نسبت می‌دهند در حقیقت نتیجه‌ی کارکرد ناسالم و بیمار دستگاه ارزیابی و داوری خودشان بوده است.
صفتی لازم، ضروری و حیاتی
در برخی موارد ممکن است بدگمانی با غیرت اشتباه شود. غیرت، صفتی لازم و ضروری برای حفظ و حراست از کیان خانواده است؛ از این‌رو اسلام روابط میان محرم و نامحرم را که به صلاح زندگی است مهندسی می‌کند تا خانواده را از خطرات جدی محفوظ بدارد. لذا مرد باید غیرتمند باشد و نسبت به این مرزها حساس باشد، چرا که خداوند متعال خود مزین به صفت غیرت است و اهل غیرت را نیز دوست دارد: «إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى غَيورٌ يُحِبُّ كُلَّ غَيورٍ»[5]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز غیور است و به همین دلیل انسان‌های با غیرت مورد تمجید و ستایش و انسان‌های بی‌غیرت مورد نکوهش قرار گرفته‌اند: «إنّي لَغَيُورٌ، و اللّه ُ عَزَّ و جلَّ أغيَرُ مِنّي، و إنَّ اللّه َ تعالى يُحِبُّ مِن عِبادِهِ الغَيورَ»[6] از این رو به نظر می‌رسد که یکی از دلایل ناهنجاری‌های امروز بی‌غیرتی مردان است.
خطر استقرار بدگمانی در جایگاه غیرت
اما نباید فراموش کرد، غیرت نیز حد و مرزی دارد. اگر از حدّ خود خارج شود، به بدگمانی منفی تبدیل می‌شود. وقتی می‌توان غیرت ورزید که واقعاً تخلفی رخ داده باشد. اگر تخلف قطعی نباشد، حساسیت نشان دادن بر مبنای حدس و گمان خواهد بود و این حدس و گمان‌ها نیز معمولاً نادرستند. از این رو، در عین تأکید جدی بر غیرت، باید جداً مراقب بود بدگمانی و بددلی به جای غیرت نشانده نشود. چه بسا همین بدگمانی بی‌دلیل، زمینه ساز ورود در کار ناشایست می‌شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «مِن الغَيرَةِ ما يُحِبُّ اللّه، و مِنها ما يَكرَهُ اللّه، فأمّا ما يُحِبُّ فالغَيرَةُ فِي الرِّيبةِ، و أمّا ما يَكرَهُ فالغَيرَةُ في غيرِ الرِّيبةِ؛[7]غیرتی هست که خداوند دوست دارد و غیرتی هست که دوست ندارد. غیرتی را که دوست دارد غیرت ورزی هنگام شک است و غیرتی که دوست ندارد، غیرت نشان دادن در جایی است که شکی در بین نباشد.»
امام علی علیه السلام در سفارش به فرزند خود امام حسن علیه السلام فرمود: «إيّاكَ و التَّغايُرَ في غيرِ مَوضِعِ الغَيرَةِ، فإنَّ ذلكَ يَدعُو الصَّحيحَةَ مِنهُنَّ إلَى السَّقَمِ، و لكن أحكِمْ أمرَهُنَّ فإن رَأيتَ عَيبا فَعَجِّلِ النَّكيرَ علَى الكبيرِ و الصغيرِ؛[8] از غیرت نابه جا [نسبت به زنان] بپرهیز که آن، زن سالم را به بیماری می‌کشاند و پاکدامن را به بدگمانی (اندیشه گنهکاری)، بلکه درباره‌ی آنان محکم کاری کن. آنگاه اگر عیبی دیدی در مجازات کوچک و بزرگ درنگ مکن.»
بنابراین انسان باید مراقب باشد به اندک احتمالی، تهمت نزند و غیرتی نشود. چرا که زندگی آشیانه‌ای است که تنها بر شاخه‌های درخت عشق، صداقت و خوش‌بینی استوار خواهد بود. خانواده زمانی سالم خواهد ماند که دستخوش طوفان سوءظن و بدبینی قرار نگیرد.
پی‌نوشت
[1]. الكافی؛ ج5؛ ص9.
[2]. غررالحکم؛ ج 5؛ ص 406.
[3]. ميزان الحكمه؛ ج 6؛ ص 572.
[4]. همان.
[5]. ميزان الحكمه؛ ج8؛ ص 612.
[6]. ميزان الحكمه؛ ج8؛ ص 610.
[7]. ميزان الحكمه؛ ج8 ؛ ص614.
[8]. همان.
غیرتمندی یک صفت بسیار ارزشمند است اما مردان نباید با تجسس و بدگمانی بی‌جا در برخی مسائل جزیی و بی‌مورد، حساسیت به خرج بدهند و شدت عمل داشته باشند و بی‌دلیل باعث ناراحتی و آزار و اذیت و رنجش خانواده خود شوند.