حرم امام رضا(علیه‌السلام) از جمله اماکن مهم زیارتی است که از گذشته تاکنون مورد توجه گروه‌ها و نحله‌های مختلفی از شرق و غرب جهان بوده است.
زیارت قبور ائمه(علیهم‌السلام) و فرزندان آنها سفارش و توصیه مؤکد اسلام است.[1] از گذشته‌های دور، رفتن به زیارت حرم اهل بیت(علیهم‌السلام) و امام زادگان هم در میان شیعیان و هم اهل تسنن، مرسوم بوده است.[2]
حرم امام رضا(علیه‌السلام) از جمله حرم‌هایی است که از گذشته تاکنون مورد توجه و عنایت مسلمانان به ویژه شیعیان بوده است.[3]
حضور و دفن امام رضا(علیه‌السلام) در ایران، این کشور را به یکی از قطب‌های زیارتی جهان اسلام تبدیل نموده و هزاران زائر عاشق را از شرق و غرب عالم به سوی خود مجذوب می‌نماید.
یکی از گروه‌هایی که به این شهر و حرم عنایت داشته غربی‌ها هستند که از گذشته‌ای دور در حال رفت و آمد به مشهد بوده و تا به امروزه نیز ادامه دارد.[4]
سفرنامه‌های سیاحان از بهترین منابعی است که ماهیت زیارتی امام رضا(علیه‌السلام) را از دوران قبل نشان می‌دهد. هر چند بیشتر این سیاحان رویکرد مذهبی نداشته اما علاقه آنان به بازدید میدانی از این اماکن مذهبی و ارائه گزارش از فضای زیارتی و معنوی آن روز، حاکی از اهمیت این موضوع دارد.
«انگلبرت کُمپفر» مستشرق آلمانی از جمله جهان‌گردانی است که در سال 1683 میلادی و در زمان شاه عباس اول به عنوان سفیر به ایران آمده و در بازدید میدانی از مشهد، اعتبار و شهرت آن را به حرم امام رضا(علیه‌السلام) دانسته و معتقد است علت آمد و شد مردم از سایر مناطق به این شهر زیارت حضرت رضا(علیه‌السلام) است.
«پیترو دلا واله» جهانگرد ایتالیایی از دیگر مستشرقانی است که در سال 1029 هجری به ایران آمده و در سفرنامه خود از امام رضا(علیه‌السلام) و زیارت آن از سوی مردم یاد می‌كند.
«الكس بارنز» از دیگر جهان‌گردان انگلیسی است که در سال1831 میلادی به ایران آمده و خود از نزدیک حرم امام رضا(علیه‌السلام) را مشاهده کرده است. او در بخشی از سخنان خود پس از بازدید از حرم امام رضا(علیه‌السلام) به توصیف و علاقه مردم شیعه و سنی به زیارت آن حضرت اشاره می‌کند که چگونه از اکناف و مناطق مختلف به زیارت آن حضرت می‌آیند.[5]
جستجوی در این سفرنامه‌ها نشان می‌دهد مستشرقان و جهان‌گردان غربی نگاه مقدسی به جایگاه امام رضا(علیه‌السلام) داشته و آن را یکی از مقدس‌ترین اماکن ملی ایرانیان که مقبره‌اش همه ساله به وسیله هزاران نفر زیارت می شود، شمرده‌اند.
آنها حرم این امام همام را پس از حرم امام حسین(علیه‌السلام) مهمترین زیاتگاه شیعیان می‌دانند. بخش زیادی از محتوای این سفرنامه‌ها به ماهیت زیارت، دعاها، کمیت و کیفیت حضور شیعیان در حرم و ... پرداخته‌اند.[6]
از جمع‌بندی سخنان نتیجه می‌شود ماهیت زیارت، ماهیتی تربیتی است که افراد می‌توانند در زیر لوای این فرهنگ دینی به رشد و صلاح برسند. زیارت امام رضا (علیه‌السلام) از جمله زیاراتی است که از گذشته تاکنون مورد توجه مسلمانان و دیگر نحله‌های شرقی و غربی بوده است.
سفرنامه‌های جهان‌گردان غربی و شرقی به ایران گزارش‌های قابل توجهی را از زیارت امام رضا(علیه‌السلام) داده که زوایای مختلفی را از ارتباط این نحله‌های شرق و غرب را با امام رضا به نمایش می‌گذارد.
پی‌نوشت:
1. ابن قولویه قمی، کامل الزیارت، ص 3؛ امینی، الغدیر، ج 5، ص 166 - 169.
2. رازی قزوینی، کتاب النقض، ص 588؛ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج 1، ص 589.
3. شیخ صدوق، کمال الدین، ج 2، ص 452؛ کچوئی، انوار المشعشعین، ج 1، ص 426.
4. سایت آپارات، مدخل تصویری: «واکنش توریست‌های اروپایی به حرم امام رضا(ع)»، https://b2n.ir/b92882
5. خبر آنلاین، مدخل:«امام هشتم در نگاه شرق شناسان»، کد خبر: 450327؛ https://b2n.ir/g35241.
6. خبرگزاری مشرق، مدخل: «دیدگاه اندیشمندان غربی درباره امام رضا(ع)»، کد خبر: 274994 ؛ https://b2n.ir/q61391.
در نگاه اسلام، رفتن به زیارت قبور ائمه (علیهم‌السلام) از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. حرم امام رضا(علیه‌السلام) از جمله اماکن مهم زیارتی است که از گذشته تاکنون مورد توجه نحله‌ها و گروه‌های مختلفی از جمله غربی‌ها بوده است. شواهد نشان می‌دهد جهان‌گردان و سیاحان غربی در بخشی از سفرهای گردشگری خود به ایران، به مشهد رفته و از حرم امام رضا(علیه‌السلام) دیدن و خاطرات زیادی از مشاهدات خود را از حرم بیان نموده‌اند. بعضی از آنان در این سفرها مستبصر و به آیین اسلام و مذهب شیعه مشرف شده‌اند.