دستیابی به رشد و تعالی خانواده از سویی در گرو انجام وظایف هر یک از اعضاء و از سوی دیگر مبتنی بر توجه به فضایل و کرامات اخلاقی و معنوی در خانواده است که افراد را جهت گام نهادن در مسیر الهی و دستیابی به حیات طیبه مهیا می‌سازد.
مسئله ازدواج و تشکیل خانواده موضوعی حیاتی است که غالباً برای هر کس یک بار در طول زندگی فرصتش پیش می‌آید. حیاتی بودن امر ازدواج از این نظر است که زن و مرد و یا دختر و پسر می‌خواهند برای خود شریکی در زندگی انتخاب نمایند. شریکی که تا پایان عمر با او خواهند بود و از همه‌ی اسرار و رموز زندگی یکدیگر باخبر و آگاه خواهند شد و در سختی‌ها و خوشی‌ها با او همدم خواهند بود.
بنیاد خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی کوچک، جایگاه رفیع و پرمنزلتی در رشد و توسعه مادی و معنوی هر جامعه دارد و در متون دینی نیز بدان توجه ویژه‌ای شده است. دستیابی به رشد و تعالی خانواده از سویی در گرو انجام وظایف هر یک از اعضاء و از سوی دیگر مبتنی بر توجه به فضایل و کرامات اخلاقی و معنوی در خانواده است که افراد را جهت گام نهادن در مسیر الهی و دستیابی به حیات طیبه مهیا می‌سازد. در چنین حالتی، روابط خانوادگی بر پایه حقوق، اخلاق و فضایل اسلامی استوار می‌شود و خانواده به کانون اصلی رشد و تعالی انسانی مبدل می‌گردد.
بنابراین توجه به راهکارهای اخلاقی و تربیتی جهت استحکام هر چه بیشتر این نهاد مهم، بسیار مؤثر و سرنوشت‌ساز است و ما در این قسمت به بررسی برخی از این راهکارها می‌پردازیم.
توجه به حضور خداوند در زندگی
هر یک از اعضای خانواده باید بدانند خداوند همواره حاضر است و این حضور در زندگی به معنای وجود دائمی و حسابگر است. هر گاه زن و شوهر از انجام رفتار ناروا خودداری کنند و به صورت مستقیم و غیر مستقیم نشان دهند که حضور خداوند مانع انجام این رفتار شده است، این باور در خانواده تقویت می‌شود. رسالت خانواده در جهت عینی کردن اعتقاد به خداوند این است که آن گرایش درونی و فطری را که خام و مبهم است، به یک گرایش شفاف تبدیل کند. این هدف از طریق جلب توجه افراد به صفات خداوند عملی می‌شود.
متون دینی با برشمردن صفات بی‌شمار پروردگار، درصدد تقویت احساس حضور او در زندگی می‌باشد. هر یک از صفاتی که در این متون ذکر شده، پاسخی به یکی از نیازهای روزمره آدمی است. برای نمونه اگر انسان بداند که در هر وضعیتی راهی به سوی خدا هست، حضرت حق دائماً در زندگی او حاضر خواهد بود و چنین انسانی به بزرگ‌ترین بلای زندگی، یعنی یأس مبتلا نخواهد شد.
شناخت معصومین علیهم السلام و عمل به سیره آنان
شناختن معصومین علیهم السلام در واقع ایجاد یک باور اساسی برای تأثیرگذاری عملی بر زندگی است؛ الگویی که هیچ نقص رفتاری ندارند و از حیث رفتار فردی، خانوادگی و اجتماعی، بهترین‌هایی بوده‌اند که سزاوار دوست داشتن هستند. اگر نقطه حرکت انسان برای رفتن به سمت رفتارهای شایسته را امری عاطفی با قدرت بالا بدانیم و بتوانیم در گوشه دل و ذهن خود و فرزندانمان، قدسیانی را قرار دهیم که آنها را دوست داشته باشیم، به نیروی محرکی قوی برای حرکت مجهز شده‌ایم.
این بزرگواران، قافله سالار فضایل و مکارم اخلاقی و بشارت دهندگان رحمت الهی هستند که جان تشنگان حقیقت را سیراب می‌کنند. از این رو شناخت و عمل به سیره آنان بدون شک می‌تواند زمینه رشد و تعالی انسان را فراهم آورد. اعضای خانواده باید با سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در خانه و خانواده آشنا شوند و به آن عمل کنند. خوف، رجاء، اخلاص، محبت، توبه، شجاعت، تسلیم، رضا، توکل و عبودیت پروردگار یکتا از سرمایه‌های بی‌بدیل این بزرگواران است که نه تنها خود به زیور این ویژگیها آراسته بودند، بلکه همه اعضای خانواده و خویشان خود را به کسب آنها تشویق می‌کردند و در بیان و عمل، معلم آنان در فراگیری این ویژگی‌های نیک بودند.
گوشه‌ای از توکل و اعتماد رسول خدا(ص)
امیرمؤمنان علی علیه السلام در بیان سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله از توکل ایشان در رزق و روزی یاد کرده و فرموده‌اند: «رسول گرامی صلی الله علیه و آله چنان بود که هر گاه کسی به ایشان خبر خوش تولد دختری را می‌داد، می‌فرمودند: او گلی است که رزق و روزی‌اش با خداوند است.»[1] گویا ایشان خواسته‌اند با این بیان، حقیقت معنای توکل و اعتماد به خداوند را به ما بفهمانند که بی‌شک خدا روزی‌دهنده همیشگی است.
گوشه‌ای از سپاسگزاری حضرت زهرا سلام الله علیها
شکر و سپاسگزاری به درگاه حضرت حق هنگام رخداد مصائب و مشکلات از جمله ویژگی‌های مؤمنان است که در سیره رسول خدا صلی الله علیه و اله و ائمه اطهار علیهم السلام مشاهده می‌شود.
امام صادق علیه السلام درباره شأن نزول آیه شریفه « وَ لَسَوْفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى؛[2] و بزودی پروردگارت آنقدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی!» می‌فرمایند: « رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که با چشمان گریان زندگی پر مشقت و طاقت فرسای دختر بزرگوارشان فاطمه زهرا علیهاالسلام را می‌دیدند، به ایشان فرمودند: « دخترم تلخی دنیا را بر شیرینی آخرت تحمل کن.»
ایشان عرض کردند: « ای رسول خدا صلی الله علیه و اله، خداوند را بر همه نعمت‌هایش سپاسگزاریم و بر خیر و برکت کامل و تمامش شکر می‌گوییم.» در آن هنگام این آیه بر حضرت نازل شد.» [3] ایشان به جای اینکه گریه‌ی پدر را بهانه قرار دهد و به شکایت از وضع موجود لب باز کند، با یادآوری همه الطاف خداوند به خود، وظیفه خویش را قدردانی از پروردگار و سپاس او می‌داند.
پی‌نوشت
[1]. بحار الانوار، ج101، ص 97.
[2]. سوره ضحی: آیه 5.
[3]. البرهان في تفسير القرآن ؛ ج5 ؛ ص683.