یکی از شبهاتی که وهابیون مطرح می کنند این است که می گویند :
با وجود سفارش به عفو و گذشت در آیات قرآن مثل این آیه که می فرماید: وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُم (نور آیه ۲۲)، آنها بايد عفو كنند و چشم بپوشند؛ آيا دوست نمى داريد خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است و علی رغم بسیاری از روایات شیعیان در زمینه سفارش و توصیه به بخشش و گذشت، که برخی از آن ها از شخص امام علی علیه السلام صادر شده است ، سوال این است که چرا امام علی(علیه السلام) قاتل خود را قصاص کرد ؟
چرا او را را عفو نکرد ؟
آیا بهتر نبود امام علی(علیه السلام) کینه را کنار بگذارد و ابن ملجم را عفو کند ؟
در پاسخ به این شبهه به چند نکته باید توجه کرد
نکته اول:
اگر کسی تاریخ را مطالعه کند می بیند که رفتار امام علی(علیه السلام) با قاتل خود یعنی ابن ملجم مرادی،رفتاری کاملا بزرگوارانه بوده است
امام در جمله ای درباره قاتل خودش چنین می فرماید :
با آنكه او ضربه اى بر سرم فرود آورده است، از احسان به او دریغ ندارید و با او خوش رفتارى كنید و خوابگاه او را نرم و ملایم قرار دهید! (۱)
نکته دوم:
عفو و بخشش خودش جایگاهی خاصی دارد،در صورتی عفو نیکوست که زمینه ای برای اصلاح فرد مقابل وجود داشته باشد، این طور نیست که هر کسی مستحق عفو و بخشش باشد
در ضرب المثلی معروف آمده است که :" ترحم بر پلنگ تیز دندان،ستمکاری بود بر گوسفندان
قرآن در آیه ای می فرماید:
فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ فَخَلُّوا سَبيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ (توبه آیه ۵)
وقتى ماههاى حرام پايان گرفت، مشركان را هر جا يافتيد به قتل برسانيد؛ و آنها را اسير سازيد؛ و محاصره كنيد؛ و در هر كمينگاه، بر سر راه آنها بنشينيد! هر گاه توبه كنند، و نماز را برپا دارند، و زكات را بپردازند، آنها را رها سازيد؛ زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است . (۲)
این آیه می فرماید: مشرکین را بکشید، پس در این جا هم باید وهابیون اشکال به قرآن بکنند و بگویند که خدایی که در قرآن دستور به عفو داده است چرا در این آیه فرموده است،مشرکین را بکشید.چرا نفرموده مشرکین را عفو کنید ؟
خلاصه این که ، غرض از ذکر نکته دوم این بود که هر کسی مستحق عفو و بخشش نیست.
نکته سوم:
طبق نقل تاریخ، ابن ملجم لیاقت عفو و بخشش نداشت
در کامل ابن اثیر آمده است که:
على( علیه السلام) فرمود: اى دشمن خدا مگر من به تو نيكى نكرده بودم؟
گفت: چرا (كرده بودی)
امام فرمود : پس چه چیزی باعث شده كه تو اين كار را بكنى ؟
ابن ملجم در جواب پاسخ داد : من آنرا (تيغ را) چهل بامداد (روز) تيز كردم و از خدا خواستم بدترين خلق خود را با همين تيغ بكشد.
على فرمود : تو را كشته مي بينم و تو كسى نيستى جز بدترين خلق خدا. بعد به اطرافیانش فرمود: ( بر طبق قرآن ) نفس با نفس قصاص مي شود ، لذا اگر من از دنیا رفتم او را بكشيد به قصاص كشتن من و اگر زنده ماندم كه خود مي دانم و او . اى زادگان عبد المطلب من شما را خونخوار نمي دانم كه در درياى خون غوطه بخوريد و مسلمين را دچار كنيد و بگوييد: چون امير المؤمنين كشته شده (ما اين و آن را مي كشيم) هيچ كس جز قاتل من كشته نشود اى حسن ببين اگر من از اين ضربت از دنیا رفتم، تو فقط يك ضربت به قصاص يك ضربتی که او به من زده ، به او بزن . (۳)
على (علیه السلام) را به خانه اش بردند و ابن ملجم را به حضورش آوردند، ام كلثوم دختر على (علیه السلام) به ابن ملجم گفت : اى دشمن خدا امير مؤمنان را كشتى؟
ابن ملجم پاسخ داد : امير مؤمنان را نكشتم بلکه پدر تو را كشتم.
ام كلثوم گفت : به خدا سوگند اميدوارم خطرى متوجه او نباشد .
و ابن ملجم پاسخ داد : در اين صورت بر چه كسى گريه مى كنى ؟ همانا به خدا سوگند من آن شمشير را يك ماه زهر دادم . . .(۴)
بنابر این، طبق این نقل تاریخی ابن ملجم نه تنها از کارش پشیمان نبود بلکه به این کار هم افتخار می کرد ، در آن جا که گفت : من آن را (تيغ را) چهل بامداد (روز) تيز كردم و از خدا خواستم بدترين خلق خدا را با همين تيغ بكشد .
نکته چهارم:
به وهابیونی که می گویند چرا امام علی (علیه السلام )کینه ابن ملجم را به دل گرفت و او را قصاص کرد یاید گفت :در کتب اهل سنت در روایتی به کینه توزی عمر اشاره شده است
علماي اهل سنت نقل كرده اند كه عمر و خالد كه پسر خاله نيز بودند با هم كشتي گرفتند و خالد ساق پاي عمر را شكست و همين مسئله موجب عداوت و كينه عمر نسبت به او شد .
أخبرنا أبو الحسن بن قبيس أنا أبو الحسن بن أبي الحديد أنا جدي أبو بكر أنا أبو محمد بن زبر نا محمد بن سليمان بن داود المنقري البصري نا أبو عثمان المازني نا الأصمعي عن سلمة بن بلال عن مجالد بن سعيد عن الشعبي قال اصطرع عمر بن الخطاب وخالد بن الوليد وهما غلامان وكان خالدا ابن خال عمر فكسر خالد ساق عمر فعولجت وجبرت وكان ذلك سبب العداوة بينهما.(۵)
گذشته از این در تاریخ چنین نقل شده که پس از آن که جناب ابولولو ، عمر را به قتل رسانید ، عبید الله ، فرزند عمر، نه تنها او را عفو نکرد بلکه نقل شده به جای قصاص قاتل ( که گفته می شود پس از دستگیر شدن خودکشی نمود ) به سراغ دوست صمیمی وی رفته و علاوه بر قتل هرمزان ، فرزند بیگناه او و یک ایرانی مسیحی به نام جفینه را نیز به قتل رسانید .
حال سوال این است که اگر قاتل عمر ، شخص دیگری بوده است ، آیا می توان به جای وی به بهانه گرفتن انتقام خون خلیفه ، دوستان و فرزند بی گناه رفیق قاتل را قصاص کرد ؟
این در حالیست که نقل شده که پس از این جنایت ، امیر المومنین (علیه السلام) تقاضای قصاص قاتل هرمزان یعنی فرزند عمر را از عثمان که خلیفه وقت بود ، نمود اما عثمان زیر بار نرفته و حکم صریح قرآن را زیر پا گذاشت و عبید الله را عفو نمود ؟ (۶)
آیا چنین عفوی ، ظلم به مقتولین و اولیای دم آنها نبود ؟
حال چرا وهابیون در این مورد که خون سه بیگناه به بهانه قصاص یک نفر ریخته شده ، سخنی از قصاص قاتل نمی زنند ؟
چرا داستان پسندیده بودن عفو و بخشش را در مورد قاتل عمر مطرح نمی کنند ؟
آیا بهتر نبود عبید الله ، ابولو لو را عفو کرده و خون سه بیگناه را هدر نمی داد ؟
و همین طور این سوال در مورد قاتلین خود عثمان نیز مطرح می شود .
نکته پنجم:
آیت الله مکارم شیرازی ، درباره علت قصاص ابن ملجم چنین می فرمایند:
احساسات مردم در برابر اين جنايت به قدرى شديد بود كه عفو ابن ملجم سبب نا آرامى جامعه آن روز مى شد و عاشقان امام عليه السلام قدرت تحمل چنين عفوى را نداشتند. به علاوه اگر ابن ملجم را زندانى مى كردند، جمعيت هجوم بر زندان مى بردند و اگر آزادش مى گذاشتند او را قطعه قطعه مى كردند پس بهتر اين بود كه با قصاص آرامش به جامعه باز گردد.(۷)
در بحار الانوار این قضیه این گونه نقل شده :
پس از شهادت اميرالمؤمنين(علیه السلام) مردم كوفه و خويشاوندان حضرت ، در فقدان امامشان به شدّت غضبناك بودند و اگر ابن ملجم به دست مردم مي افتاد، او را قطعه قطعه مي كردند و ديگر توجهي به سفارش امام و پيامبر نمي كردند. لذا امام حسن(علیه السلام) او را در اتاقي محبوس كرد و بعد از دفن اميرالمؤمنين(علیه السلام) و بر اساس وصيت آن حضرت ، يك ضربت بر ابن ملجم زد. اين درحالي بود كه مردم كوفه براي قصاص در صحنه حاضر بودند. مردم بدن ابن ملجم را ربودند و او راقطعه قطعه كردند و سپس بدنش را به آتش كشيدند (۸)
پی نوشت ها:
[۱]فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۳، ص: ۷۰، به نقل از مستدرك حاكم ۳/ ۱۴۴
[۲]در تفسیر نمونه جلد ۷ ص ۲۹۲ درباره این آیه آمده است که: در اينجا چهار دستور خشن در مورد آنها ديده مى شود:" بستن راهها، محاصره كردن، اسير ساختن، و بالاخره كشتن" و ظاهر اين است كه چهار موضوع به صورت يك امر تخييرى نيست، بلكه با در نظر گرفتن شرايط محيط و زمان و مكان و اشخاص مورد نظر، بايد هر يك از اين امور كه مناسب تشخيص داده شود، عملى گردد. اگر تنها با اسارت و محاصره كردن و بستن راه بر آنها در فشار كافى قرار گيرند از اين راه بايد وارد شد.و اگر چاره اى جز قتل نبود كشتن آنها مجاز است.
[۳] الكامل,ابن اثیر,ترجمه، م. حالت - خليلى,ج۱۰،ص:۲۲۱
[۴] اخبارالطوال, ابو حنيفه احمد بن داود دينورى,ترجمه، م. محمود مهدوى دامغانى,ص:۲۶۱
[۵] تاريخ مدينه دمشق ج ۱۶ ص ۲۶۷- البتداية و النهاية ابن كثير ج ۷ ص ۱۳۱- سيره حلبيه ج ۳ ص ۲۳۱. تاريخ الاسلام ذهبي ج ۳ ص ۳۶.
[۶] یوسفی اشکوری، حسین،«ابولولو»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۶، تهران - بنا به اکثر روایات، ابولؤلؤ پس از دستگیری، خودکشی کرد. از این رو عبیدالله برای انتقام گیری به افراد دیگری روی آورد. عبیدالله تن یعنی، دختر ابولؤلؤ و هرمزان (از فرماندهان سابق ساسانی که مسلمان شده بود) و یک ایرانی مسیحی به نام جفینه را (بر اساس گزارش عبد الرحمن بن عوف یا عبد الرحمن بن ابی بکر) کشت. یعقوبی معتقد است که عبیدالله، ابولؤلؤ و زن و دخترش را کشت. منابع زیادی حاکی از آن هستند که وی همچنین با برده های ایرانی مدینه و حتی برخی از مهاجرین نیز درگیر شد. در هر حال عمل عبیدالله خلاف شرع تلقی می شد و وی نزد سعد ابن ابی وقاص مدتی بازداشت بود. اما عثمان وی را مورد عفو قرار داد که این عمل عثمان بهانه ای به دست مخالفانش داد.به خلاف امیر المومنین که قسم خورده بود تا هر کجا بر او دست یابد ، وی را قصاص نماید .
[۷] پيام امام امير المومنين عليه السلام،آیت الله مکارم شیرازی ج۹، ص: ۲۷۸
[۸]بحارالانوار،علامه مجلسی, ج ۴۲ ص ۲۹۷