تأخیر در ازدواج و فرزندآوری و افزایش سن، باعث کم شدن کیفیت باروری و در نهایت عدم باروری به علت پیری اجزای مرتبط است و علم پزشکی نمی‌تواند جوانی باروری را بازگرداند.
آثار افزایش سن و تأخیر در فرزندآوری | از مهمترین عوامل اثرگذار در باروری که نقش مستقیمی در زمان، کیفیت و هنجار یا ناهنجاری ژنتیکی آن دارد، مقوله سنّ است. اثرگذاری سن در زنان بیشتر از مردان خود را نشان می‌دهد؛ زنان در بازۀ سنی بالاتر، زودتر از مردان، توانایی باروری خود را از دست می‌دهند.
کاهش باروری با افزایش سن زنان، مدت‌هاست که از مطالعات جمعیت‌شناختی و اپیدمیولوژیک به رسمیت شناخته شده که به طور مداوم نشان می‌دهد باروری از اواسط دهه سوم کاهش می‌یابد.
از نظر متخصصان، سن باروری از لحاظ امکان علمی، ۱۵ تا ۴۵ سالگی است؛ اما بسته به نوع شرایط، کیفیت، مقدار ریسک و میزان سلامت مادر و جنین و... بر اساس ساختار سنی فرق می‌کند.
بهترین سن باروری از نظر سلامت و دارا بودن اوج انرژی و سرزندگی از حدود ۲۰ تا ۲۵ سالگی است؛ زیرا در این دوره بیماری‌های مختلف مرتبط مثل دیابت، فشار خون، چربی، بیماری‌های دستگاه تناسلی و... در کمترین حد خود است و از نظر کروموزومی، تخمک‌ها نیز در سنین بسیار جوانی هستند و فرزندان سالم‌تری به دنیا می‌آیند.
پس از این مقطع، مناسب‌ترین سن بارداری تا ۳۵ سالگی است؛ اما از ۳۵ سالگی منحنی‌های قدرت باروری به سمت کاهش می‌رود و کاهش میزان باروری واضح می‌شود.
با بالاتر رفتن سن خصوصاً در مقطع چهل سالگی به علت پیری تخمک‌ها و احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی و ناهنجاری‌های دوره جنین، اختلالات ژنتیکی بیشتر می‌شود.
این احتمالات در یک خانم جوان، یک در ۱۵۰۰ است؛ اما در سنین بالاتر به طور مثال در سن ۴۵ سال به یک در ۳۰۰ می رسد و عارضه‌های دیگر چون فشار خون، دیابت، چربی بالا، بیماری‌های دستگاه تناسلی و بیماری‌های متابولیک در این مقطع، بیشتر خود را نشان می‌دهد.
تخمک‌های موجود در خانم‌ها محدود هستند و هر سیکل قاعدگی که اتفاق می‌افتد و تخمک‌گذاری رخ می‌دهد، می‌تواند لقاح را بارور کند امّا با بالاتر رفتن سن خانم‌ها، تخمک‌ها نیز به مرور پیر می‌شوند و با کم شدنِ کارایی لازم، احتمال اختلالات کروموزومی و یا عدم باروری بیشتر می‌شود؛ لذا ریسک بالاتر رفته و لزوم مراقبت‌ها در بارداری بیشتر می‌گردد.
اهمّیت این مسئله زمانی بیشتر مشخص است که بدانیم در زنان تخمک جدیدی تولید نمی‌شود و علم پزشکی نیز در تولید تخمک جدید ناتوان است و بر عدم موفقیت خود اذعان دارد.
هنگامی که یک نوزاد دختر متولد می‌شود، حدود دو میلیون تخمک نابالغ در تخمدان‌ها وجود دارد. با بلوغ وی و کاهش چشمگیر در ذخیره تخمدان‌ها، تعداد تخمک‌ها به ۳۰۰ هزار تا می‌رسد و چون تخمک‌سازی در تخمدان‌ها صورت نمی‌گیرد، همان تعداد تخمکی که از قبل و به‌صورت نابالغ در تخمدان‌ها بوده، پس از بلوغ دختران باید مسیر رشد و تکامل را طی کند و به مرحله باروری برسد.[1]
با طی شدن بلوغ، در هر سیکل قاعدگی، تعدادی تخمک شروع به رشد می‌کند و فقط یک تخمک به مرحله بلوغ می‌رسد و مابقی با توقف رشد از بین می‌روند. لذا، سیکل‌های قاعدگی ماهانه نیز به‌طور طبیعی باعث از بین رفتن تعدادی از تخمک‌ها می‌شوند و ذخیره تخمدان کمتر می‌شود.
از ۳۵ تا ۳۸ سالگی با کاهش واضح تعداد فولیکول‌های خانم‌ها مرحله نخستِ کاهش آشکار ذخیره تخمدان شروع می‌شود و حوالی ۴۰ تا ۴۳ سالگی، شتابِ کاهشِ ذخیره تخمدان، بیشتر می‌شود؛ به طوری که در ۴۶ سالگی تعداد تخمک‌های باقیمانده بسیار کم و کیفیت نیز بسیار پایین است که احتمال بروز آناپلوئیدی [2] را بالا می‌برد.[3]
در این زمینه بد نیست نگاهی داشته باشیم به مجله پزشکی Human Reproduction Update که در موضوع باروری و پیری در انتشارات دانشگاه آکسفورد انگلستان [4] منتشر شده است.
در این مجله، در مورد سن خانم‌ها و ارتباط آن با باروری آمده است: «باروری، با افزایش سنّ زنان به طور قابل توجّهی کاهش می‌یابد. جنبه اساسی پیری باروری در زنان، کاهش جمعیت فولیکول‌های تخمدان است. به نظر می‌رسد که این امر اجتناب ناپذیر و غیرقابل برگشت است و سایر عوامل موثّر در کاهش یا عدم باروری، اهمیّت کمتری نسبت به تاثیر زیاد سنّ بالا، در از دست دادن باروری دارند.»
این مجله با اشاره به رویکرد بعضی زنان در به تأخیر انداختن فرزند آوری می‌نویسد:
«زنانی که تصمیم می‌گیرند تلاش خود را برای لقاح به تعویق بیاندازند، ممکن است به دلیل کاهش باروری با تأخیر و یا ناامیدی مواجه شوند. به نظر می‌رسد که اساس بیولوژیکی این کاهش باروری با افزایش سنّ زنان شامل چندین عامل باشد. سلول‌های زایا در زنان در طول زندگی، دوباره پیر نمی‌شوند، ساییدگی و استفاده از فولیکول‌ها، منجر به کاهش تعداد تخمک‌ها، از بدو تولد تا یائسگی می‌شود و کیفیت تخمک‌های موجود با افزایش سن، کاهش می‌یابد.» [5]
این مجله با اشاره به کمتر شدن درصد موفقیّت بارداری در سنین 35 سالگی به بالا می‌گوید:
بسیاری از زوج‌هایی که سعی می‌کنند در این سن بچه‌دار شوند، به دلیل کاهش باروری با افزایش سن، به احتمال زیاد موفق نمی‌شوند. مجله پزشکی Human Reproduction Update با اشاره به تأثیر سنّ بالا بر وضعیت تخمدان‌ها وتخمک‌ها، بیان می کند:
«تخمدان نیز از آسیب‌های ناشی از افزایش سن که در هر عضوی از بدن رخ می‌دهد، مستثنی نیست. اوگونیاهای زایا (سلول‌های زایا) محدودند و بالقوّه جاودانه‌اند و پس از آن سلول‌های زایای جدیدی تشکیل نمی‌شوند. با افزایش سن، به دلیل کاهش طول فاز فولیکولی[6] فعالیت چرخه تخمدان به میزان قابل توجّهی کوتاه می‌شود و با افزایش سنّ تخمدان، تعداد کل تخمک‌ها و کیفیت آنها کاهش می‌یابد.»
در پایان باید گفت فعالیت چرخه باروری موهبتی الهی است که تعویق یا کنار نهادن آن وعدم برنامه‌ریزی درست، موجب از دست رفتن و فرسودگی آن می‌شود.
متأسفانه برخی از خانم‌ها فکر می‌کنند می‌توانند تا هر زمان که بخواهند فرزندآوری را به تعویق بیندازند.
هرچند علم پزشکی در زمینه درمان ناباروری پیشرفت زیادی کرده است اما همان‌طور که بیان شد، افزایش سن باعث کم شدن کیفیت باروری و در نهایت عدم باروری به علت پیری اجزای مرتبط است وعلم پزشکی نمی‌تواند جوانی باروری را بازگرداند.
پی‌نوشت:
1. نسرین سحرخیز، کارشناس جمعیت و متخصص زنان و زایمان، برنا
2. اختلالات آنوپلوئیدی کمبود یا فزونی یک یا چند کروموزوم است که تعادل تعداد کروموزوم‌ها را در سلول‌ها را بر هم می‌زنند.
3. افسانه محمدزاده، فلوشیپ ناباروری، ایسنا
4. https://academic.oup.com/humupd/article/11/3/261/759255
5. A further consequence is that women who choose to delay their attempts at conception may encounter delays and/or disappointment due to decreased fecundity.
Decreased fecundity with increasing female age has long been recognized from demographic and epidemiological studies, which consistently found that fertility declined beginning as early as the middle of the third decade (Figure (Menken et al., 1986; Leridon, 2004).
6. نخستین بخش از چرخهٔ تخمدانی چرخهٔ قاعدگی است. طی این مرحله، فولیکول‌های تخمدان بالغ می‌شوند و آمادهٔ آزاد کردن یک تخمک می‌شوند.