از منظر دین اسلام، پدر دارای نقش ویژه‌ای است که نشان از اهمیت جایگاه او در خانه و خانواده دارد. حال اگر به هر دلیلی نتواند این نقش‌ها را ایفا کند، صدمات جبران‌ناپذیری به اعضای خانواده، و به‌تبع آن به جامعه خواهد زد.
در آموزه‌های دینی و ادبیات حماسی و اساطیری ما ایرانیان، از گذشته تا به امروز، پدر نقش سند و شناسنامه خانواده داشته است. او به همسر و فرزندان خود هویت فردی و اجتماعی می‌بخشد.
از نگاه زن خانواده، شوهر بزرگ‌ترین و امن‌ترین تکیه‌گاه و تنهاترین حامی عاطفی و احساسی او و فرزندانش هست.
از نظر فرزندان، پدر منبع آگاهی، دانایی، ابهت و اقتدار در خانواده است. البته این زن خانواده است که با عملکرد خود، اصل اقتدار و ابهت پدر را به فرزندانش آموزش می‌دهد.
به لحاظ روانشناسی دینی، پدر ریشه و عامل تکوین شخصیت فرزندان، و مادر سمبل امنیت روانی و عاطفی خانواده است و هر دو، نقش مدیریت بحران‌های عاطفی، احساسی، تربیتی و تغذیه‌ای اعضای خانواده را بر عهده دارند.
درست است که نقش مادر، دوشادوش نقش مرد، در نهادینه‌سازی باورهای اعتقادی و رفتاری فرزندان بسیار مؤثر است، اما باید بپذیریم که ایجاد امنیت روانی خانواده توسط پدر، بستری برای ظهور و بروز این مبانی در خانواده می‌باشد. درواقع این مرد خانواده است که این بستر را با حمایت‌های متفاوت خود محیا، و اقتدار و امنیت را برای خانواده ایجاد می‌کند. حقیقتاً پدر نقش بسزایی در تربیت دینی و اجتماعی فرزندان دارد و فرزندان، بیشتر پدر را الگو قرار می‌دهند؛ چون او را مرکزیت قدرت و رهبر خانواده می‌دانند.
پدر، منشأ بروز و ظهوراستعدادهای خانواده
از منظر دین اسلام، پدر دارای نقش ویژه‌ای است که نشان از اهمیت جایگاه او در خانه و خانواده دارد. ازاین‌رو امام سجاد علیه‌السلام در کتاب رساله حقوق، به فلسفه وجودی پدر و جایگاه او در خانواده اشاره کرده‌اند؛ برای نمونه:
1. شناخت جایگاه پدر
ایشان پدر را ریشه و اساس فرزند می‌دانند: «أَمَّا حَقُّ أَبِيكَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ أَصْلُكَ وَ أَنَّكَ فَرْعُهُ وَ أَنَّكَ لَوْلَاهُ لَمْ تَكُنْ فَمَهْمَا رَأَيْتَ فِي نَفْسِكَ مِمَّا يُعْجِبُكَ فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاكَ أَصْلُ النِّعْمَةِ عَلَيْكَ فِيهِ»؛[1]«اما حق پدرت این است که بدانی او ریشۀ توست و تو شاخه او هستى و بدانى که اگر او نبود، تو هم نبودى. پس هرگاه در خود چیزى دیدى که خوشت آمد، بدان که آن نعمت را از پدرت دارى».
2. قدردانی و شکرگزاری از پدر
ایشان همچنین درباره شکرگزاری از نعمت پدر و قدردانی از زحمات او می‌فرمایند: «فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاكَ أَصْلُ النِّعْمَةِ عَلَيْكَ فِيهِ وَ احْمَدِ اللهَ وَ اشْكُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِكَ»؛[2] «پس هرگاه در خود چیزى دیدى که خوشت آمد، بدان که آن نعمت را از پدرت دارى و خدا را سپاس گزار و به همان اندازه شکر کن».
خانواده بدون پدر، مثل جامعه بدون رهبر است. البته منظور از نقش پدر در خانواده، فقط حضور فیزیکی پدر مد نظر نیست؛ چه‌بسا حضور فیزیکی نداشته باشد یا از دنیا رفته باشد، ولی مادر چنان از او حمایت، و نقش او را برجسته می‌کند و او را به‌عنوان مرکز حاکمیت خانواده قرار می‌دهد که نقش پدر و ابهت و اقتدارش به فرزندان منتقل می‌شود.
حال اگر پدر به دلایلی نتواند این نقش‌ها را ایفا کند، صدمات جبران‌ناپذیری به فرزندان و نسلش، و به‌تبع آن به جامعه خواهد زد. ازاین‌رو امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «لا يَكُن أهلُكَ أشقَى الخَلقِ بِكَ»؛[3] «مبادا خانواده‌ات به سبب تو، بدبخت‌ترين مردمان باشند».[3]
حضور پرتنش پدر در اثر بداخلاقی، پرخاشگری، کتک‌کاری، کمبودهای مادی و معنوی، اعتیاد، خساست و در تنگنا قرار دادن خانواده می‌تواند در تخریب خانواده نقش داشته باشد و آثای منفی‌ای بر جای بگذارد؛ مانند: طلاق والدین، بزهکاری و پرخاشگری فرزندان، از بین رفتن شأنیت فردی و اجتماعی و... . بنابراین حضور پدر در خانواده و نحوه این حضور، در سلامت امنیت روانی و عاطفی فرزندان و خانواده در حوزه فردی و اجتماعی تأثیرگزار است.
پی‌نوشت:
[1]. رساله حقوق امام سجاد علیه‌السلام.
[2]. رساله حقوق امام سجاد علیه‌السلام.
[3].نهج البلاغه، نامه ۳۱.