بسم الله الرحمن الرحیم
در ماه ربیع الاول، ماه ولادت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و امام صادق علیه‌السلام قرار داریم، پیامبری که با شنیدن نام و یاد و مرامش، خواه ناخواه وادار به صلوات می‌شویم، اما خوب است که با معنا و ارزش و اثرات، و همچنین، کیفیت صلوات، بیشتر آشنا شویم تا انگیزه‌‌ی بیشتری نسبت به این ذکر با ارزش پیدا کنیم.
وقتی به یاد صلوات، می‌افتیم؛ این آیه‌ی مبارکه به ذهن می‌آید: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما [احزاب/56] خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مىفرستند اى كسانى كه ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و سلام گویید و كاملًا تسلیم (فرمان او) باشید»، با توضیح در مورد این آیه‌ی کریمه معنای صلوات، تا حدّی مشخص میشود.
معنای صلوات:
«صلوات»، جمع کلمه‌ی «صلات» است و هنگامی که به خداوند، نسبت داده شود (یعنی بگوییم: خداوند، بر پیامبر؛ صلوات می‌فرستد)، به معنای رحمت، است یعنی خداوند بر پیامبر، رحمت می‌فرستد، و هنگامی که به دیگران، نسبت داده شود، یعنی دیگران، برای پیامبر، از خداوند؛ طلب رحمت می‌کنند، البته در مورد معنای «سَلِّمُوا» هم که در آیه آمده، روایت داریم که: «هُوَ التَّسْلِیمُ لَهُ فِی الْأُمُورِ [1] منظور تسلیم بودن در برابر او در هر كار است»، (پس معنای این آیه‌ی مبارکه چنین میشود: خداوند بر پیامبر (حضرت محمّد صلیاللهعلیهوآله) رحمت می‌فرستد، فرشتگان هم، برای او از خداوند، طلب رحمت می‌کنند، ای کسانی که ایمان آوردید، شما هم برای او از خداوند طلب رحمت کنید و بر او سلام گویید و کاملاً تسلیم فرمان او باشید.) [2]
چگونگی فرستادن صلوات:
در مورد اینکه چگونه صلوات؛ بفرستیم در روایات شیعه و اهل تسنن وارد شده است که فرستادن صلوات باید به صورت کامل باشد یعنی به هنگام صلوات بر «محمد»، «آل محمد» هم افزوده شود، چنانکه روایت از امام رضا علیه‌السلام است که: «وقتی این آیه (سوره احزاب/56) نازل شد [به پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله] عرض شد یا رسول اللَّه ما سلام بر تو را دانستیم ولى چگونه صلوات بر تو بفرستیم فرمود: «بگوئید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّكَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ (خدایا رحمت فرست بر محمد و آل محمد چنانچه رحمت فرستادى بر ابراهیم و آل ابراهیم براستى تو حمید و مجیدى) [3]» و در دیگر روایات شیعه هم بسیار داریم که هر کجا ذکر صلوات شده به صورت «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»، آمده و یکی از جاهایی که بسیار ذکر صلوات به این‌صورت شده، کتاب «صحیفه‌ی سجادیه» است که در هر دعا؛ چندین مرتبه، این‌گونه صلوات آمده است.
در منابع برادران اهل سنت هم، در «درّ المنثور» از «صحیح بخارى» و «مسلم» و «ابو داود» و «ترمذى» و «نسائى» و «ابن ماجه» و «ابن مردویه» و روات دیگرى از «کعب بن عجره» نقل شده که: مردى خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: سلام بر شما را ما مى دانیم چگونه است، اما صلات بر شما باید چگونه باشد؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود بگو: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیدٌ، اللَّهُمَّ بارِکَ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَمَا بارَکْتَ عَلى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیدٌ»[۴]
فرشتگان و صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه وآله):
شخصی از امام صادق علیه‌السلام سؤال کرد که چگونه است که خداوند تبارک و تعالی در مورد ملائکه می‌فرماید: «یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ [انبیاء/20] (تمام) شب و روز را تسبیح مىگویند و سست نمىشوند» و در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً [احزاب/56] خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مىفرستند اى كسانى كه ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و سلام گویید و كاملًا تسلیم (فرمان او) باشید»، و این چطور میشود که هم شب و روز، تسبیح خداوند را بگویند و هم بر پیامبر درود فرستند؟ امام صادق علیه‌السلام در پاسخ او فرمودند: «زمانی که خداوند تبارک و تعالی، محمد را آفرید به ملائکه فرمود: «به اندازه‌ای که بر محمد (صلى الله علیه وآله) درود می‌فرستید از ذکر من بکاهید»، پس کسی که صلوات می‌فرستد مانند این است که می‌گوید: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ»[5]
و امام صادق علیه‌السلام در روایتی دیگر فرمود: «کسی که در هر روز، صد مرتبه بر پیامبر و آل او صلوات فرستد، هفتاد هزار فرشته به سوی آن سبقت می‌گیرد که هر کدام؛ قبل از دیگری، آن صلوات‌ها را به رسول الله (صلى الله علیه وآله) برسانند.»[6]
بعضی از ثواب‌های صلوات:
گاهی یک صلوات، موجب میشود بسیاری از مشکلات انسان؛ رفع و حاجات او را برآورده شود، امام صادق علیه‌السلام در این‌باره می‌فرماید: «کسی که یک‌بار با نیت و اخلاص قلبش بر پیامبر و آلش صلوات بفرستد خداوند، صد حاجت او را برآورده می‌کند که سی حاجت مربوط به دنیا و هفتاد حاجت مربوط به آخرت باشد.»[7]
و در روایت دیگری، پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «مَنْ صَلَّى عَلَیَّ مَرَّةً فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَاباً مِنَ الْعَافِیَةِ [8] هر کس یک‌بار بر من صلوات فرستد خداوند دری از عافیت بر او باز می‌کند.»
و امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «خداوند فرشته‌ای را برای قبر پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) موکّل قرار داد که «ظهلیل» نام دارد، هرکسی از شما که سلام و صلوات بر او بفرستد، این فرشته به پیامبر می‌گوید فلانی بر شما سلام و درود فرستاد، پس پیامبر(صلى الله علیه وآله) هم جواب سلامش را می‌دهد.»[9]
رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله در روایتی دیگر فرمود: «کسی که یک‌بار بر من صلوات فرستد خداوند، 10 درود و رحمت بر او می‌فرستد و دَه گناه او را محو می‌کند و ده حسنه و نیکی برای او ثبت می‌کند و دو فرشته‌ی موکل به او بر یکدیگر سبقت می‌گیرند که از او به روح من سلام او را برسانند.»[10]
و امام علی علیه‌السلام فرمود: «صلوات بر پیامبر صلیاللهعلیهوآله خطاها و گناهان را از بین می‌برد، بیشتر از آنکه آب، آتش را از بین می‌برد و سلام بر پیامبر صلیاللهعلیهوآله برتر است از آزاد کردن بردگان.»[11]
و در روایتی دیگر، از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله است که: «مَنْ صَلَّى عَلَیَّ صَلَاةً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ مَلَائِكَتُهُ سَبْعِینَ صَلَاةً [12] کسی که یک صلوات بر من بفرستد خداوند و فرشتگانش هفتاد، درود و رحمت بر او می‌فرستند.»
روایات در مورد صلوات، بسیار است و اگر واقعا، ارزش صلوات را بدانیم، از هر لحظه از عمرمان که بتوانیم برای فرستادن صلوات استفاده می‌کنیم.
-------------------------------------------------------
منابع:
[1]. در مجمع البیان، ج8، ص579 و قریب به این مضمون در بصائر الدرجات، ص521
[2]. با استفاده از تفسیر نمونه، ج17، ص416 و 417
[3]. لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَرَفْنَا التَّسْلِیمَ عَلَیْكَ فَكَیْفَ الصَّلَاةُ عَلَیْكَ فَقَالَ تَقُولُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّكَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ «أمالی الصدوق، ص530»
[4]. تفسیر نمونه، ج17، ص418
[5]. إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمَّا خَلَقَ مُحَمَّداً أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ فَقَالَ انْقُصُوا مِنْ ذِكْرِی بِمِقْدَارِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ (ص فَقَوْلُ الرَّجُلِ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ) فِی الصَّلَاةِ مِثْلُ قَوْلِهِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ «مستدرک، ج5، ص329 و 330»
[6]. مَنْ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ وَ آلِهِ مِائَةَ مَرَّةٍ فِی كُلِّ یَوْمٍ ابْتَدَرَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ [أَیُّهُمْ] یُبْلِغُهَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلى الله علیه وآله) قَبْلَ صَاحِبِهِ «همان، ص334»
[7]. مَنْ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ وَ آلِهِ مَرَّهً وَاحِدَةً بِنِیَّةٍ وَ إِخْلَاصٍ مِنْ قَلْبِهِ قَضَى اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ مِنْهَا ثَلَاثُونَ لِلدُّنْیَا وَ سَبْعُونَ لِلآخِرَةِ «همان، ص331»
[8]. همان، ص333
[9]. وَکَّلَ اللَّهُ بِقَبْرِ النَّبِیِّ (صلى الله علیه وآله) مَلَکاً یُقَالُ لَهُ ظِهْلِیل إِذَا صَلَّی عَلَیْهِ أَحَدُکُمْ وَ سَلَّمَ عَلَیْهِ قَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فُلَانٌ سَلَّمَ عَلَیْکَ وَ صَلَّی عَلَیْکَ قَالَ فَیَرُدُّ النَّبِیُّ (صلى الله علیه وآله) بِالسَّلَام «همان، ص330»
[10]. مَنْ صَلَّى عَلَیَّ صَلَاةً صَلَّى اللَّهُ بِهَا عَلَیْهِ عَشْرَ صَلَوَاتٍ وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَیِّئَاتٍ وَ أَثْبَتَ لَهُ بِهَا عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ اسْتَبْقَاهُ الْمَلَكَانِ الْمُوَكَّلَانِ بِهِ أَیُّهُمَا یُبْلِغُ رُوحِی مِنْهُ السَّلَامَ «همان، ص335 و 336»
[11]. الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِيِّ ص أَمْحَقُ لِلْخَطَايَا مِنَ الْمَاءِ لِلنَّارِ وَ السَّلَامُ عَلَى النَّبِيِّ وَ آلِهِ أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رَقَبَاتٍ «همان، ص336»
[12]. همان، ص338