رابطه شخصیت‌پرستی و آموزه تقلید

یکی از انحرافات امت‌های پیشین بنا بر فرمایش قرآن کریم، شخص‌پرستی و کیش شخصیت است؛ به عنوان مثال آیه «اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَٰهًا وَاحِدًا»؛[1] «دانشمندان، راهبان خویش و مسیح فرزند مریم را معبودهایی در برابر خدا قرار دادند؛ درحالی‌که دستور نداشتند جز خداوند یکتایی را که معبودی جز او نیست، بپرستند»، نشان‌دهنده این انحراف در بین یهود و نصاری است.

در این آیه شریفه نکات فراوانی را می‌توان یافت:
1. ازجمله اطاعت کور و در جهت خلاف خواست خدا، مورد توبیخ و سرزنش قرار گرفته است؛ زیرا قید «من دون الله» یعنی «در برابر خداوند»، در آیه ذکر شده است.

2. دانشمندان یهودی و نصرانی جدا از پیامبر خدا یعنی حضرت عیسی علیه‌السلام ذکر شده‌اند. اطاعت بی‌چون‌وچرا از عالمان یهود و مسیحی، نهی شده است؛ ولی اطاعت از پیامبر خدا مطلق است؛[2] ازاین‌رو مسئله عیسی بن مریم علیهماالسلام از این‌ جهت مطرح شده که برخی از اهل کتاب او را (نعوذبالله) فرزند خدا یا خدا خواندند.[3]

3. انسان‌پرستی به هر شکل آن ممنوع است و فقط خداوند است که حق قانون‌گذاری دارد. ربوبیت تشریعی، مختص خداوند است.

وهابیان که در کج‌اندیشی و کج‌فهمی الگویی برجسته هستند، این آیه را به‌عنوان دلیلی برای حرام بودن تقلید تلقی کرده‌اند. بنا بر درک عجیب این افراد، مراجعه به مرجع تقلید و علما برای کسب اطلاع از مسائل حلال و حرام نیز کیش شخصیت و شرک است. با مقدماتی که گذشت، پاسخ این‌گونه اباطیل روشن است؛ اما برای زدودن هرگونه شبهه‌ای نیکوست به دو نکته دیگر توجه شود:
1. بنا بر روایات متعدد، این آیه نشان می‌دهد که دانشمندان یهود و نصاری بیش از آنکه دستورات خدا را بیان کنند، حلال و حرام را از پیش خود می‌تراشیدند.[4] آیات قرآن نیز همین نکته را مورد تأکید قرار می‌دهند.[5]

2. شیعیان فقط از فقیه عالم، عادل و مورد اطمینان تقلید می‌کنند. این تقلید بنا بر دستور خدا و رسول و موافق حکم عقل است. ائمه اطهار علیهم‌السلام مراجعه به راویان احادیث و عارفان به حلال و حرام را در زمان غیبت لازم کرده‌اند؛[6] پس نگاه شیعه به عالم دینی، نگرشی مستقل از خدا یا خلاف دستور الهی نیست.

3. بنا بر روایت نبوی پیروی از راه امیرالمؤمنین علیه‌السلام موجب می‌شود که انسان از شرک این‌گونه و عالم‌پرستی دور بماند. ایشان فرمودند: «یَا عِبَادَ اللَّهِ اتَّبِعُوا أَخِی وَ وَصِیِّی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ اتَّخَذُوا أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللَّهِ تَقْلِیداً لِجُهَّالِ آبَائِهِمُ الْکَافِرِینَ بِاللَّهِ»؛[7] «ای بندگان خدا! به دستور خداوند، از برادر و وصی من علی بن ‌ابی‌طالب پیروی کنید و مانند کسانی نباشید که از روی پیروی کور از پدران جاهل که به خداوند کافر بودند، معبودانی در مقابل خدا قرار دادند».

پی‌نوشت:
[1]. توبه: 31.
[2]. نساء: 59.
[3]. دانشنامه اسلامی، تفسیر نور، ذیل آیه 31 سوره توبه: https://b2n.ir/g12568.
[4]. سید هاشم، بحرانی، تفسیر البرهان، چاپ اول، موسسه البعثة، بیتا، ج2، ص768.
[5]. بقره:79 و 101.
[6]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ دوم، دار احیاء التراث العربی، 1403ق، ج53، ص181.
[7]. همان، ج24، ص380.