یکی از مهمترین نکاتی که باید در مورد مناصب حکومتی به آن توجه کرد، این است که باید آن را به عنوان ودیعه و امانت الهی در نظر گرفت نه اینکه به جایگاه‌های حکومتی به عنوان اسبابی برای بهره وری شخصی و سودجویی و رفاه طلبی نگریست.
مقدمه: اگر انسان‌ها باور قلبی به این داشته باشند که مناصب حکومتی، ودایع و امانت‌های الهی هستند، هیچ وقت فکر خیانت در این امانات بسیار مهم الهی که موجبات سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها را فراهم می‌آورند، در ذهنشان خطور نخواهد کرد. یکی از مهمترین مصادیق خیانت در این امانات و ودایع الهی، این است که مناصب حکومتی را از صاحبانش گرفته و به انسان‌های نااهل واگذاریم.
از اولیه‌ترین و مهمترین مصادیق خیانت به مناصب حکومتی در صدر اسلام، غصب جایگاه ولایت و خلافت حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام بود که مملکت اسلامی آن زمان را از نعمت والا و حیاتی خلافت و ریاست حضرت امام علی علیه السلام محروم ساخت، چرا که غاصبان خلافت و ولایت، منصب خلافت و حکومت را از صاحبش که حضرت امام علی علیه السلام بود به ناحق گرفته و در این امانت الهی خیانت کرده و غصب نمودند.
البته این خیانت در ولایت و حکومت تنها مختص به صدر اسلام نیست، بلکه در تمامی اعصار، هر کسی اگر در حالی مناصب حکومتی را تصرف کند که افراد بهتر از او و لایق‌تر از او وجود داشته باشند، در واقع به مناصب حکومتی که امانات الهی هستند، خیانت کرده است! چنانچه مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام در این مورد می‌فرمایند:«مَنْ تَقَدَّمَ عَلَی قَوْمٍ وَ هُوَ یَرَی فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَفْضَلَ فَقَدْ خَانَ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ المُؤمِنینَ»[۱]«هرکس خود را در جامعه بر دیگران مقدم بدارد؛ درحالی که بداند افراد لایق‌تر از او هستند، قطعا او به خدا و پیامبر و مؤمنان خیانت کرده است».
البته این خیانت در امانت ممکن است از یک مسئول در حکومت اسلامی نیز سر بزند، به گونه‌ای که او یکی از مناصب حکومتی را به فردی واگذارد اما بداند که کسی شایسته‌تر و لایق‌تر از او در جامعه اسلامی بود که باید آن منصب حکومتی به او واگذار می‌شد، چنانچه نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند:«مَن وَلّى مِن أمرِ المُسلِمينَ شَيئا فَوَلّى رَجُلاً و هُوَ يَجِدُ مَن هُوَ أصلَحُ لِلمُسلِمينَ مِنهُ فَقَد خانَ اللّه َ و رَسُولَهُ»[۲]«كسى كه عهده دار يكى از امور مسلمانان شود و فردى را سرپرست كارى كند ، با اين كه مى تواند كسى را كه براى مسلمانان بهتر از او باشد بيابد ، به خدا و رسولش خيانت كرده است».
بنابراین اگر به کسی یکی از مناصب حکومتی و مسئولیت‌های دولتی واگذار شود، نباید از این خوشحال شود که لقمه‌ای چرب و جایگاهی فوق العاده شامل حال او شده است که می‌تواند از آن نهایت بهره‌وری و استفاده‌های شخصی را انجام دهد، بلکه باید از این ناراحت باشد که چه امانت الهی سنگینی به عهده او واگذاشته شده است که در صورت خیانت به این امانت، به خداوند متعال و نبی او صلی الله علیه و آله و سلم و تمامی مسلمانان خیانت کرده است! مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام به اشعث بن قیس که فرماندار آذربایجان بود در مورد مسئولیت سنگین او در قبال این امانت الهی نامه‌ای نوشتند که چنین است:«وَ إِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِي عُنُقِكَ أَمَانَةٌ وَ أَنْتَ مُسْتَرْعًى لِمَنْ فَوْقَكَ؛ لَيْسَ لَكَ أَنْ تَفْتَاتَ فِي رَعِيَّةٍ وَ لَا تُخَاطِرَ إِلَّا بِوَثِيقَةٍ؛ وَ فِي يَدَيْكَ مَالٌ مِنْ مَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ أَنْتَ مِنْ خُزَّانِهِ حَتَّى تُسَلِّمَهُ إِلَيَّ؛ وَ لَعَلِّي أَلَّا أَكُونَ شَرَّ وُلَاتِكَ لَكَ؛ وَ السَّلَام»[۳]«اين فرماندارى، براى تو وسيله آب و نان نيست; بلکه امانتى است در گردنت و (بدان) تو از سوى مافوق خود تحت مراقبت هستى. هرگز حق ندارى درباره رعيّت، استبداد به خرج دهى و حق ندارى در کارهاى مهم و خطير بدون اطمينان وارد شوى. در دست تو بخشى از اموال خداوند عزّوجلّ است و تو يکى از خزانه داران او هستى، بايد آن را حفظ کنى تا به دست من برسانى، اميد است من رييس بدى براى تو نباشم، والسلام».
نتیجه‌گیری: تمامی مناصب و جایگاه‌های حکومت اسلامی، ودایع و امانات الهی محسوب می‌شوند، بنابراین ضروری است که این ودایع الهی به صاحبانش که انسان‌های لایق و وارسته هستند واگذار شود، و کسانی که این مسئولیت‌های بسیار مهم حکومت اسلامی را به عهده می‌گیرند باید به آن به چشم یک ودیعه الهی نگاه کنند که بر مبنای آن مسئولیت‌های بسیار سنگینی به عهده آنان واگذاشته می‌شود نه اینکه با بهره‌وری‌های شخصی به این امانت الهی خیانت کنند و به تبع آن به خداوند متعال و نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و مسلمانان نیز خیانت کنند. یکی از اولیه‌ترین خیانت‌هایی که در صدر اسلام به جایگاه بسیار حیاتی ولایت و حکومت شد، غصب کردن خلافت و ولایت از حضرت امیرالمومنین علیه السلام توسط آن غاصبان نااهل بود که مملکت اسلامی آن زمان را از نعمت والای ولایت حضرت امام علی علیه السلام محروم ساخت.
پی نوشت
[۱] الغدیر، عبدالحسین امینی، جلد ۸، صفحه ۲۹۱
[۲] سنن بیهقی، جلد ۱۰، صفحه ۱۱
[۳] نهج البلاغه، نامه ۵