لزوم پایبندی به عهد و پیمان

مقدمه: یکی از مهمترین ملزمات بقای زندگی اجتماعی انسان‌ها، این است که به یکدیگر اعتماد داشته باشند و یکی از مهمترین مبانی تحقق اعتماد میان انسان‌ها، این است که به عهد و پیمانی که با یکدیگر می‌بندند پایبند باشند، در غیر این صورت انسان‌ها دیگر به یکدیگر اعتمادی نکرده و اساس زندگی اجتماعی انسان‌ها به مخاطره می‌افتد. 

عهد و پیمان مصادیق گوناگونی دارد، یکی از مهم‌ترین مصادیق آن، عهدهایی است که بین دو شخص و یا دو جامعه و یا فرد و جامعه منعقد می‌گردد که همگی آنها از آنجا که به نوعی قرارداد دو طرفه هستند به عنوان معاهده محسوب می‌شوند که خداوند متعال در قرآن کریم تاکیدات بسیاری را برای پایبندی و وفای به معاهداتی که بین انسان‌ها برقرار می‌شود بیان فرموده است، از جمله آنها این آیه شریفه است:«وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ»[۱]«مومنان کسانی هستند که به امانتها و عهد و پیمان خود کاملا وفا می‌کنند». 

از منظر مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام پایبندی به عهد و پیمان آنقدر مهم هست که حتی اگر با دشمنان نیز عهد و پیمانی منعقد گشته است باید به آن پایبند بود، چنانچه در نامه‌ای خطاب به مالک اشتر چنین می‌فرمایند:«وَاجْعَلْ نَفْسَکَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَيْتَ، فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللهِ شَيْءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَيْهِ اجْتِمَاعاً، مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَتَشَتُّتِ آرَائِهِمْ، مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُودِ. وَقَدْ لَزِمَ ذَلِکَ الْمُشْرِکُونَ فِيمَا بَيْنَهُمْ دُونَ الْمُسْلِمِينَ لِمَا اسْتَوْبَلُوا مِنْ عَوَاقِبِ الْغَدْرِ؛ فَلاَ تَغْدِرَنَّ بِذِمَّتِکَ، وَلاَ تَخِيسَنَّ بِعَهْدِکَ، وَلاَ تَخْتِلَنَّ عَدُوَّکَ، فَإِنَّهُ لاَ يَجْتَرِئُ عَلَى اللهِ إِلاَّ جَاهِلٌ شَقِيٌّ وَقَدْ جَعَلَ اللهُ عَهْدَهُ وَذِمَّتَهُ أَمْناً أَفْضَاهُ بَيْنَ الْعِبَادِ بِرَحْمَتِهِ، وَحَرِيماً يَسْکُنُونَ إِلَى مَنَعَتِهِ، وَيَسْتَفِيضُونَ إِلَى جِوَارِهِ، فَلاَ إِدْغَالَ وَلاَ مُدَالَسَةَ وَلاَ خِدَاعَ فِيهِ»[۲]«و اگر پيمانى ميان خود و دشمنت بستى يا لباس امان بر او پوشاندى (و او را پناه دادى) به عهدت وفا کن و قرارداد خود را محترم بشمار و جان خويش را در برابر تعهداتت سپر قرار ده، زيرا هيچ يک از فرايض الهى همچون بزرگداشت «وفاى به عهد و پيمان» نيست و مردم جهان با تمام اختلافات و تشتت آرايى که دارند نسبت به آن اتفاق نظر دارند. حتى مشرکان زمان جاهليت ـ علاوه بر مسلمين ـ آن را مراعات مى کردند، چرا که عواقب دردناک پيمان شکنى را آزموده بودند. بنابراين هرگز پيمان شکنى نکن و در عهد و پيمان خود خيانت روا مدار و دشمنت را فريب نده، زيرا هيچ کس جز شخص جاهل و شقى (چنين) گستاخى را در برابر خداوند روا نمى دارد. خداوند عهد و پيمانى را که با نام او منعقد مى شود به رحمت خود مايه آسايش بندگان و حريم امنى براى آنها قرار داده تا به آن پناه برند و براى انجام کارهاى خود در کنار آن بهره بگيرند، لذا نه فساد، نه تدليس و نه خدعه و نيرنگ در عهد و پيمان روا نيست». 

اهمیت لزوم پایبندی به عهد و پیمان به قدری است که یکی از مهم‌ترین سوالاتی که خداوند متعال در روز قیامت از انسان‌ها می‌پرسد و آنها را در مورد آن مورد بازخواست قرار می‌دهد، پایبندی به عهد و پیمان است، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا»[۳]« و همه به عهد خود باید وفا کنید که البته (در قیامت) از عهد و پیمان سؤال خواهد شد». 

علاوه بر این یکی از مهم‌ترین خصوصیات افراد مومن و تقوا پیشه، پایبندی آنان به عهد و پیمان است، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ»[۴]«مومنان کسانی هستند که به امانتها و عهد و پیمان خود کاملا وفا می‌کنند». 

یکی از مهمترین اصولی که هر انسانی قبل از اینکه عهد و پیمانی را با کسی منعقد کند باید آن را در نظر بگیرد، این است که میزان توانایی خود به پایبندی و وفای آن عهد و پیمان را بسنجد، و اگر دید توان پایبندی و وفای به آن عهد را ندارد، هرگز آن عهد و پیمان را با کسی منعقد نسازد و هم خود و هم دیگری را دچار مشکلات نکند، چنانچه مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام در این مورد می‌فرمایند:«لا تَعِدَنَّ عِدَةً لا تَثِقُ مِن نَفسِكَ بإنجازِها»[۵]«هرگز وعده اى نده كه نسبت به انجام آن از خود مطمئن نيستى». 

یکی از مهم‌ترین موارد لزوم پایبندی به عهد و پیمان، عهد و پیمانی است که انسان با خداوند متعال می‌بندد، که فقط شامل عهد و پیمان انسان با خداوند متعال نمی‌شود، بلکه شامل عهد و پیمان انسان با نبی خدا صلی الله علیه و آله و سلم و معصومین علیهم السلام نیز می‌باشد، چرا که عهد و پیمانی که انسان با نبی خدا صلی الله علیه و آله و سلم و معصومین علیهم السلام می‌بندد در واقع با احکام و دستوراتی که برای مردم صادر می‌کنند و انسان‌ها را ملزم می‌کنند به انجام دادن آنها، پس همان عهد و پیمان با خداوند متعال محسوب می‌شود، خداوند متعال از این عهد در قرآن کریم با عنوان «عهدالله» تعبیر می‌کند و می‌فرماید:«وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الْأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلًا ۚ إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ»[۶]«و چون با خدا (و رسول و بندگانش) عهدی بستید بدان عهد وفا کنید و هرگز سوگند و پیمان را که مؤکّد و استوار کردید مشکنید، چرا که خدا را بر خود ناظر و گواه گرفته‌اید؛ همانا خدا به هر چه می‌کنید آگاه است». 

نتیجه‌گیری: یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی که خداوند متعال این خاستگاه اخلاقی را در فطرت انسان‌ها نهادینه کرده است، لزوم پایبندی به عهد و پیمانی است که انسان منعقد می‌کند. علاوه بر این از آنجا که یکی از مهم‌ترین ملزمات بقای زندگی اجتماعی انسان‌ها، اعتماد کردن آنها به یکدیگر است، یکی از مهمترین مبانی اعتماد انسان‌ها به یکدیگر این است که به عهد و پیمانی که با یکدیگر منعقد می‌کنند پایبند باشند چرا که در غیر این صورت زندگی اجتماعی انسان‌ها با عدم اعتماد آنها به یکدیگر به مخاطره می‌افتد. عهد و پیمان مصادیق گوناگونی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها عهد و پیمانی است که بین دو شخص و یا دو گروه و یا یک شخص و یک گروه منعقد می‌گردد که با نام معاهده شناخته می‌شود. اهمیت لزوم پایبندی به عهد و پیمان در منظر خداوند متعال به قدری واجب است که حتی با عهد و پیمانی که با دشمنان بسته می‌شود نیز باید پایبند بود و به آن وفا کرد. و نیز یکی دیگر از وجوه اهمیت آن این است که یکی از مهمترین سوالاتی که خداوند متعال در روز قیامت از انسان‌ها می‌پرسد و آن را مورد بازخواست قرار می‌دهد در مورد پایبندی به عهد و پیمان است. یکی از مهمترین اصولی که هر انسانی قبل از اینکه عهد و پیمانی را با کسی منعقد کند باید آن را در نظر بگیرد این است که میزان توانایی خود به وفا و پایبندی به آن عهد را در خودش بسنجد و اگر توانایی وفا و پایبندی به آن را نداشت، آن عهد و پیمان را منعقد نسازد. 

پی نوشت

[۱] سوره مؤمنون، آیه ۸

[۲] نهج البلاغه، نامه ۵۳

[۳] سوره اسراء، آیه ۳۴

[۴] سوره مؤمنون آیه ۸

[۵] غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد تمیمی آمدی، حدیث ۱۰۲۹۷

[۶] سوره نحل، آیه ۹۱