نگرانی از آثار سوء عملکرد برخی روحانیون، به ویژه آنان که دارای قدرت سیاسی هستند، دغدغه‌ای عاقلانه است؛ اما باید توجه داشت که مذهب تشیع با مسیحیت تفاوت‌های جدی دارد و روحانیت شیعه همواره سعی کرده تا استقلال خود را حفظ نماید و در جایگاه اصلاح و انتقاد بنشیند.
برخی تجارب تلخ تاریخی درباره حکومت‌های مذهبی در میان مسیحیان بسیار عبرت‌آموز و شایسته مطالعه است. برخی پروتستانها با شعار انقلابی و اصلاح نظام دینی برخاستند؛ اما زمانی که به قدرت رسیدند قوانین بسیار سخت و غیرمنطقی بر مردم تحمیل کردند؛ به عنوان مثال «ژان کالون» فرانسوی در قرن شانزدهم بر سوئیس حاکم بود و ظلم‌های وحشتناکی را با نام دین بر مردم تحمیل می‌کرد. برخی با توجه به این‌گونه تجارب مدعی هستند که به قدرت رسیدن روحانیت (از هر دینی که باشد) موجب می‌شود که مردم از معنویت بیزار شوند. روحانیت دینی از جایگاه منتقدِ قدرت و پناه مردم، به جایگاه قدرت منتقل می‌شود و در نهایت برابر مردم قرار می‌گیرد. با این مقدمات درصدد نقد تشکیل حکومت دینی مانندِ جمهوری اسلامی برمی‌آیند و هشدار می‌دهند که ممکن است اساس دین اسلام و معنویت مرتبط با آن دچار تهدید و فروپاشی شود. درباره چنین دغدغه‌ای دقت به چند نکته مهم است.
دغدغه‌ای بجا و مهم
عملکرد روحانیت در قضاوت مردم درباره دین و معنویت اثرگذار است. این تأثیر به قدری است که بخش قابل‌توجهی از روایات معصومین علیهم‌السلام درباره تأثیر عالمان فاسد بر دین و دنیای مردم و عذاب‌های دردناک چنین اشخاصی در آخرت است. حقیقت این است که همان‌گونه که بزرگ‌ترین حامیان و مدافعان دین خدا عالمان راستین دین هستند، بزرگ‌ترین تهدید و دشمن دین و معنویت نیز برخی دانشمندان دینی محسوب می‌شوند. در این زمینه روحانیتی که جایگاه حکومتی دارد، وضعیتی حساس‌تر دارند و نظارت بر آن‌ها و امربه‌معروف ایشان باید اولویت اول هر انسان دلسوزی باشد.
قیاسی نابجا
اگر برخی بخواهند پا را از هشدار اخلاقی و اجتماعی فراتر نهند و مذهب شیعه را با مسیحیت یکی کنند؛ دچار مقایسه نابجا شده‌اند. روحانیت شیعه نه‌تنها با علوم تجربی و پیشرفت مادی مخالفت و دشمنی نداشته است؛ بلکه تجربه نزدیکی حاکمان صفوی به دانشمندان مذهب شیعه و حکومت جوان جمهوری اسلامی ایران نشان‌دهنده این حقیقت است که شیعیان در توسعه علوم و تحقیقات اهتمام ویژه دارند. میزان آزادی نقد حکومت در ایران اساساً با آنچه در حکومت‌های تمامیت‌خواه می‌گذرد، قابل قیاس نیست و گاه نشریات داخلی چنان تند می‌نگارند که گوی سبقت را از دشمنان این مرزوبوم می‌ربایند.
لزوم حفظ استقلال حوزه علمیه
برای آنکه روحانیت شیعه بتواند جایگاه اصلاح‌گری خود را حفظ کند، لازم است که استقلال مالی و معیشتی حوزه‌های علمیه که میراثی هزارساله است حفظ شود. حوزه‌های دینی شیعه همواره با عموم مردم از نظر مالی متصل بوده و در تنش بین مردم و حکومت توانسته به عنوان پناهگاه مورد اعتماد عموم برای دفاع از حقوق آن‌ها قرار بگیرد. حوزه علمیه نباید در جایگاه همراهی بی‌قیدوشرط حکومت قرار بگیرد و این نکته‌ای است که مقام معظم رهبری بر آن تأکید فراوان نموده‌اند.[1]
پی‌نوشت:
[1]. بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم، 29/7/1389: https://khl.ink/f/10357.