چشم‌پوشی از خواسته‌های حقیر شخصی و همراه شدن با خواسته‌های عمومی که مطابق با حکم خردمندان و عقلاست، یکی از نشانه‌های بلوغ عقلی است که باعث رشد جامعه می‌شود.
عقل، یکی از بهترین نعمت‌هایی است که خداوند در وجود همه انسان‌ها قرار داد و به آنان سفارش کرده است که از عقل در امور زندگی بهره‌مند شوند. قرآن کریم کسانی که از این نعمت خدادادی استفاده نمی‌کنند را توبیخ کرده است.[1]
عقل از دیدگاه امام صادق(ع)
تعاریف زیادی در چیستی عقل شده است؛ ولی یکی از بهترین تعاریف عقل روایت امام صادق علیه‌السلام است: «الْعَقْلُ... مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَان»؛[2] «عقل چیزی است که به واسطه آن خدای مهربان عبادت می‌شود و به واسطه آن بهشت به دست می‌آید».
گذشت از خواسته‌های شخصی، نشانه رشد عقل
در متون دینی و روانشناسی برای رشد عقل نشانه‌های فراوانی وارد شده است که گذشت، یکی از برترین آنهاست؛ زیرا امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «حَقٌ عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ يُضِيفَ إِلَى رَأْيِهِ رَأْيَ الْعُقَلَاءِ».[3] «سزاوار است انسان عاقل، رأی خردمندان و عقلا را به رأی خود بیفزاید»؛ بر پایه این روایت، یکی از نشانه‌های رشد عقل، دوری از هرگونه جمود فکری، استبداد رأی و تکیه کردن به رأی و نظر خویش است؛ بنابراین انسان برای رسیدن به حقیقت، باید از خواسته و نظر خود بگذرد و خواسته و نظر جمع و عقلا را ملاک قرار دهد. در اینجا به چند نمونه در باب رشد عقل اشاره می‌شود:
یک. گذشت در ازدواج
زمانی که پسر و دختری با هم ازدواج می‌کنند، برای اینکه زندگی پر دوام و بهتری داشته باشند، باید از برخی خواسته‌های شخصی خود بگذرند؛ زیرا با گذشت «من‌ها» به «ما» تبدیل می‌شوند.
دو. شرکت در انتخابات
بی‌شک هر انسانی خواسته‌های شخصی دارد که گاهی برآورده نمی‌شود. از سویی عقل حکم می‌کند که مصلحت عمومی یک جامعه، بر خواسته‌های شخصی، مقدم است و بی‌شک شرکت در انتخابات، مصلحت عمومی جامعه را در پی دارد.
عقلا و خردمندان جامعه، انتخابات را یکی از مهم‌ترین عوامل برای ایجاد امنیت عمومی در جامعه به حساب می‌آورند.
برخی از بزرگان با تاکید بر این امر می‌گویند: «عقل می‌گوید که باید در انتخابات، حضوری گسترده و پرشور داشته باشیم و ثابت کنیم ایران کشوری مستقل و نظام اسلامی، نظامی پایدار و با صلابت است».[4]
بی‌شک شایسته است که انسان از خواسته‌های شخصی و استبداد رأی خویش بگذرد و با شرکت در انتخابات، بلوغ عقلی و عقلائی خود را اثبات کند.
سه. کارکرد گذشت در ظهور
کارکرد عقل در مساله ظهور بسیار مهم است؛ زیرا این عقل است که خواسته‌های جمع را بر خواسته‌های فرد، مقدم می‌کند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اَللَّهُ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ اَلْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ كَمَلَتْ بِهِ أَحْلاَمُهُمْ»؛[5] «هنگامى كه قائم ما قيام كند، خداوند، دستش را بر سر بندگان مى‌‌نهد و عقل‌هاى ايشان را با آن جمع مى‌‌كند و عقل‌هایشان با او كامل مى‌‌شود».
امام زمان علیه‌السلام یکی از نویدهای مشاهده و ظهور را اجتماع قلب‌ها دانسته است.[6] پس رشد عقل، باعث مقدم داشتن خواسته‌های عقلا و خردمندان بر میل فردی خویش است و گذشت از خواسته‌های خود، باعث اجتماع قلوب بر یک محور خواهد شد.
نکته پایانی اینکه ظهور، محقق کننده خواسته‌ها و نیازهای حقیقی[فردی و جمعی] همه انسان‌هاست و این گذشت در ابتدای امر برای جمع شدن حول یک محور صورت می‌گیرد.
پی‌نوشت:
[1]. یوسف: 109.
[2]. کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، اسلامیة، ج1، ص11.
[3]. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم، دارالکتاب الاسلامیة، ص351.
[4]. شرکت در انتخابات به حکم عقل.
[5]. کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، اسلامیة، ج1، ص25.
[6]. طبرسی، احمدبن علی، احتجاج، نشر مرتضی، ج2، ص499.