وهابیت برای اثبات شرک بودن «استغاثه» و «توسل» به حدیثی از پیامبر معظم اسلام استناد کرده‌اند که فرمود «الدُعاء هُو العِبادة»، اما برداشت دیگر از این حدیث آن است که هر نوع عبادت و پرستشی که انسان انجام می‌دهد، دعا کردن است. این مفهوم دارای شواهد قرآنی است.
در نگاه فرقه منحرف وهابیت، کارکرد «استغاثه» و «توسل» در میان مسلمانان شرک‌آلود است و باید با آن مبارزه کرد. وهابیت با استناد به برخی احادیث، این رفتارها را نادرست می‌دانند. خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «إِنَّ الدُّعَاءَ هُوَ الْعِبَادَة»؛[1] «به راستی که دعا همان عبادت است». وهابیت ادعا می‌کنند که طبق این حدیث، کسانی که به نزد قبر پیامبران و صالحان رفته و دعا می‌کنند و یا خواسته خویش را مستقیم از آنها طلب می‌کنند، در حال عبادت و پرستش آنان می‌باشند.
برای پاسخ به این ادعا باید مفهوم حدیث مورد نظر بررسی گردد. دو احتمال در معنای این حدیث داده می‌شود:
الف- مراد از این حدیث آن است که می‌فرماید: «دعا یعنی عبادت کردن». استدلال و ادعای وهابیت طبق این احتمال بیان می‌شود، اما یک پیش نیاز اصلی و مهم دارد و آن اینکه واژه «الدعاء» در این حدیث به معنای تمام اقسام دعا باشد؛ یعنی این حدیث بگوید: «تمام انواع دعا، عبادت کردن است».
اشکال و ایراد این احتمال آن است که بی‌تردید تمام اقسام دعا، عبادت و پرستش نیست. با مراجعه به آیات قرآن کریم می‌توان به کارکردهای مختلف دعا پی برد:
1- دعا به معنای عبادت: «وَ لا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَنْفَعُكَ وَ لا يَضُرُّكَ»؛[2] «و جز خدا، چيزى را كه نه سودى به تو می‌رساند و نه زيانى، پرستش نکن».
2- دعا به معنای یاری جستن: «وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ»؛[3] «از گواهان خود بجز خداوند یاری بجویید».
3- دعا به معنای درخواست و طلب: «ادْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ»؛[4] «از من طلب کنید تا شما را اجابت کنم».
4- دعا به معنای گفتار و سخن: «دَعْواهُمْ فيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ»؛[5] «گفتار آنها در بهشت اين است كه: «خداوندا، منزهى تو».
5- دعا به معنای نام‌گذاری: «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً»؛[6] «صدا كردن پيامبر را در ميان خود، مانند صدا كردن يكديگر قرار ندهید».
ب- مراد و معنای این حدیث آن است که می‌فرماید: «عبادت کردن یعنی دعا». طبق این احتمال، انسان هر گاه خداوند را پرستش و عبادت کرد، در حقیقت در حال دعا کردن می‌باشد و عبادت چیزی جز دعا کردن نیست. تمام حالات پرستش مثل نماز، روزه، حج، جهاد، صدقه و تلاوت قرآن را می‌توان «دعا کردن» نامید. مثلا اگر گفته می‌شود: «الله هو الرازق»؛ یعنی روزی دهنده فقط خداوند است.
این برداشت از حدیث، یک شاهد قرآنی نیز دارد. خداوند خطاب به مسلمانان فرموده: «قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ»؛[7] «بگو: «پروردگارم براى شما ارج و جایگاهی قایل نيست اگر دعاى شما نباشد». به این معنا که شرافت و کرامت انسان نزد خداوند به دعا کردن یعنی پرستش و اطاعت از اوست.
بنابراین طبق این معنای دوم، حدیث مورد نظر نمی‌تواند به سود ادعای وهابیت باشد و با اینکه «استغاثه» و «توسل» نوعی از دعا است، اما به معنای عبادت کردن نیست.[8]
پی‌نوشت:
[1]. بخاری، محمد، الادب المفرد، ص214، دار الکتب العلمیة ؛ مصنف ابن‌ابی‌شیبة، ج6، ص21-22، دار التاج.
[2]. یونس، 106.
[3]. بقره، 23.
[4]. غافر، 60.
[5]. یونس، 10.
[6]. نور، 63.
[7]. فرقان، 77.
[8]. الزهاوی، صدقی، الفجر الصادق فی الرد علی المنکری التوسل، ص39-40، مکتبة الحقیقة.