تبرک جستن، نوعی از توسل به ذات خداوند است. تبرک به واسطه شخص مقدسی صورت می‌پذیرد که محبوب خدا و مستجاب الدعوة می‌باشد. تبرک‌جویی را می‌توان نوعی احترام به فرمان خدا و روشی ویژه در پرستش او دانست که به‌عنوان یک مسیر میانبر برای جلب رزق و روزی بیشتر نیز قلمداد می‌شود.
اصلی‌ترین چالش در زمینه تبلیغ اسلام، آگاه ساختن مخاطبان نسبت به قرائت نادرستی است که از این دین الهی به جای اسلام صحیح و واقعی به مردم عرضه شده است. قرآن تصریح می‌کند که یکی از اهداف مهمی که پس از ظهور اسلام دنبال شد، خرافه‌زدایی از باورهای مردم بود تا سختی‌هایی که از این ناحیه در زندگی آنها ایجاد شده، زدوده شود.[1] بااین‌حال، برخی دین‌داران به‌ظاهر مسلمان، با دور افتادن از باورهای صحیح اسلام که در بیانات اهل‌بیت علیهم‌السلام جلوه کرده، برخی گزاره‌های دینی را نادرست و خرافه انگاشته‌اند.
لزوم احترام به درگذشتگان
گرامی‌داشت و زنده نگه داشتن نام و یاد انسان‌های الهی، شایسته، فرهیخته، فرهنگ‌ساز، نقش‌آفرین، مصلح و تاریخ‌ساز، پس از مرگ و حضور بر سر مزار و زیارت قبور آنان، نشانگر محبت و ارادت انسان به نیکی‌ها و کمالات انسانی است که در سرشت آدمی ریشه دارد. هرچند ممکن است موانعی مانند غفلت، خودبینی و وسوسه‌های شیطانی، مانعی برای درک این مسأله فطری باشند، اما گرایش عملی انسان، با این واقعیت سرشته شده است.
انسان‌ها معمولاً با راهکارهای گوناگون، به دنبال بهانه‌ای برای یاد کردن از بستگان درگذشته خود می‌باشند و هر نشان، یادگاری و حتی بازمانده‌ای را در این راستا مورد استفاده قرار می‌دهند. ناگفته پیداست که میزان جایگاه و اهمیت شخصیت فرد درگذشته، رابطه مستقیمی با ماندگاری یاد او در طول تاریخ دارد.
چیستی تبرک جستن
واژه «تبرک» از ریشه «برکت» را به خواهش برای زیادی در نعمت، معنا کرده‌اند؛[2] اما تبرک جستن در اصطلاح، به نوعی از رفتار یکتاپرستان گفته می‌شود که برای افاضه و سرریز شدن بیشتر روزی و نعمت در زندگی از سوی خداوند، خود را خاضعانه در پیشگاه پیامبران الهی و معصومان علیهم‌السلام و حتی بندگان صالح الهی و همچنین آثار و بقایای منسوب به آنها قرار می‌دهند تا بدین وسیله به هدف خویش برسند.[3]
احترام به اصل توحید
در واقع می‌توان گفت که تبرک، نوعی از توسل و استعانت به ذات خداوندی است؛ البته با واسطه شخصی که نزد خداوند محبوب و مستجاب الدعوة می‌باشد. همانگونه که خداوند از مسلمانان خواسته تا او را بپرستند، چگونگی این پرستش را نیز به آنان آموخته است. هیچ مسلمانی در این شک ندارد که برخی از مکان‌ها و زمان‌ها دارای آثار و خواص ویژه‌ای هستند که خداوند، عبادت در آنجا را بیش از دیگر مکان‌ها و زمان‌ها دوست دارد؛ بنابراین چه‌بسا کسی که نماز و دیگر عبادات خود را در یک مکان خاص؛ مثل مسجد الحرام یا مسجد النبی و در کنار قبر مطهر خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله به جا می‌آورد، نیتی جز چند برابر شدن ثواب عملش ندارد و این نیت را با حضور در آن مکان، عملی می‌کند. این رفتار نیز نوعی تبرک‌جویی و خواهش برای زیاد شدن ثواب است.[4]
عقلانیت در تبرک‌جویی
برخی چنین پنداشتند که نباید از روش‌های غیر معمول، رزق و روزی طلب کرد و تبرک جستن مؤمنان خداپرست از اولیای الهی برای ازدیاد رزق و روزی، مخالفت با سنت‌های موجود در عالم اسباب و مسببات است، اما این گمان نادرست است؛ زیرا شیوه رسیدن فیض الهی به انسان‌ها از دو مسیر صورت می‌پذیرد؛ گاه به شیوه‌ای عادی و مرسوم، مردم با کار کردن و تلاش برای توسعه در مال و ثروت و موارد مشابه، به رزقی که برای آنها مقدر شده، می‌رسند و این راهی همگانی است؛ اما بر اساس آیات متعدد[5] و احادیث متواتر، گاهی اراده خداوند بر یک مسیر میانبر تعلق گرفته تا فیض و روزی انسان را با تبرک جستن به شخص پیامبر الهی و اولیاء صالح به وی عطا کرده و ندای خواهش رزق و روزی خاص و ویژه را فقط از این طریق پاسخ دهد.[6]
به هر روی، سیره و روش تبرک‌جویی از صالحان و مقربان درگاه خداوند را می‌توان در میان یکتاپرستان به ویژه مسلمانان ردیابی کرد که اساس و ریشه آن در تعالیم شریعت اسلام دارد.
پی‌نوشت:
[1]. اعراف/157.
[2]. ابن درید، محمد، جمهرة اللغة، دار العلم للملايين، ج1، ص: 325.
[3]. سبحانی، جعفر، بحوث في الملل و النحل، موسسه امام صادق علیه‌السلام، ج4، ص: 179.
[4]. المالکی الحسینی، سید محمد، مفاهیم یجب أن تصحح، دار الکتب العلمیة، ص: 217-218.
[5]. يوسف/93- 96.
[6]. سبحانی، جعفر، الوهابية بين المباني الفكرية و النتائج العملية، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، ص: 395.