تعداد ماههای سال نزد خدای متعال در کتاب الهی، از زمان آفرینش آسمانها و زمین، دوازده ماه است. هر یک از ۱۲ ماه مذکور در نزد خدای متعال از خصوصیات ویژه‌ای برخوردار می‌باشند، خدای متعال عالم ماده را به محدودیت زمان و مکان مقید نمود، و برای تعیین و تنظیم معاش انسان، زمان را در صورتبندی دوازده گانه و سهم سی روز در هرماه، جای داد تا معیشت و روال حرکت زندگی اعتباری انسان دچار اختلال نگردد. از این رو، خدای متعال، آگاه تر از موجودات دیگر به فضائل و خصوصیات تکوینی ماه های سال می باشد. در روایات ائمه معصومین علیهم السلام از ماه مبارک رمضان به عنوان (قرة شهور) و (سید الشهور) تعبیر شده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
قرة الشهور، ماه رمضان
خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید:((إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ)).(١).تعداد ماه‌ها نزد خدای در کتاب الهی، از زمان آفرینش آسمانها و زمین، دوازده ماه است. هر یک از ۱۲ ماه مذکور در نزد خدای متعال از خصوصیات ویژه‌ای برخوردار می‌باشند، خدای متعال عالم ماده را به محدودیت زمان و مکان مقید نمود، و برای تعیین و تنظیم معاش انسان، زمان را در صورتبندی دوازده گانه و سهم سی روز در هرماه، جای داد تا معیشت و روال حرکت زندگی اعتباری انسان دچار اختلال نگردد. از این رو، خدای متعال، آگاه تر از موجودات دیگر به فضائل و خصوصیات تکوینی ماه های سال می باشد و در روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام، فضائل فراوانی برای هر یک از ماههای سال ذکر شده است، اما در این میان، ماه مبارک رمضان از فضیلت بالایی برخوردار است، زیرا که؛ در آن روزی انسان تقسیم و سرنوشت وی نوشته می شود، امام صادق علیه السلام هنگام فرارسیدن ماه مبارک رمضان به فرزندشان چنین توصیه می‌فرمودند:((يُوصِي وُلْدَهُ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ فِيهِ تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ وَ تُكْتَبُ الْآجَالُ وَ فِيهِ يُكْتَبُ وَفْدُ اللَّهِ الَّذِينَ يَفِدُونَ إِلَيْهِ وَ فِيهِ لَيْلَةٌ الْعَمَلُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْرٍ.)).(۲).نفس خویش را به تلاش وادار کنید، زیرا که در این ماه، ارزاق تقسیم و مرگ انسان تعیین می شود، در این ماه نام کسانیکه به مهمانی خدای متعال می روند نوشته می شود، در این ماه شبیست که عبادت در آن از عبادت در هزار شب برتر است.
در روایتی دیگر، امام صادق علیه السلام می فرماید:((كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُقْبِلُ بِوَجْهِهِ إِلَى النَّاسِ فَيَقُولُ يَا مَعْشَرَ النَّاسِ إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَهْرِ رَمَضَانَ غُلَّتْ مَرَدَةُ الشَّيَاطِينِ وَ فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَبْوَابُ الْجِنَانِ وَ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ وَ غُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ وَ اسْتُجِيبَ الدُّعَاءُ وَ كَانَ لِلَّهِ فِيهِ عِنْدَ كُلِّ فِطْرٍ عُتَقَاءُ يُعْتِقُهُمُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ يُنَادِي مُنَادٍ كُلَّ لَيْلَةٍ هَلْ مِنْ سَائِلٍ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ-اللَّهُمَّ أَعْطِ كُلَّ مُنْفِقٍ خَلَفاً وَ أَعْطِ كُلَّ مُمْسِكٍ تَلَفاً حَتَّى إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَوَّالٍ نُودِيَ الْمُؤْمِنُونَ أَنِ اغْدُوا إِلَى جَوَائِزِكُمْ فَهُوَ يَوْمُ الْجَائِزَةِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَمَا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا هِيَ بِجَائِزَةِ الدَّنَانِيرِ وَ لَا الدَّرَاهِمِ)).(۳) پيامبر خدا (ص) به مردم روى كرد و فرمود: «مردم، زمانى كه هلال ماه رمضان برآيد، شياطين سركش را در بند كنند، و درهاى آسمان و بهشت و رحمت گشوده گردد، و درهاى آتش بسته شود و دعاها پذيرفته گردد، و در نزد خدا در هر صبح رمضان آزاد کننده هایی ( دست آویزهایی) است، که مومنین را از آتش جهنم رهایی می بخشد، و در هر شب منادی ندا می دهد: آیا درخواست کننده ای هست تا به او عطا کنیم آیا استغفار کننده ای هست تا را مورد آمرزش قرار دهیم، پروردگارا؛ به هر انفاق کننده ای حقی بده و به هر روزه داری عطایی بفرما، تا اینکه هلال ماه شوال حلول کند، که در این صورت به مومنین ندا می شود که؛ به سوی پاداش خود روید، چرا که امروز، روز پاداش است، امام جعفر صادق علیه السلام در ادامه فرمود به خدا به خدایی که جانم در دستان اوست این جایزه درهم و دینار نیست.
در بیان علت فضیلت ماه مبارک رمضان باید گفت که این ماه به شبی خاص که در قرآن کریم از آن تعبیر به لیلة القدر و مباركة تعبیر شده مزین گردیده است، شبی پر خیر و منفعت که حقیقت قرآن بر قلب نازنین پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.خدای متعال می فرماید:((إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ)).(۴). همانا ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. در سوره مبارکه دخان از شب قدر به عنوان شب مبارک تعبیر شده است:((إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ)).(۵). همانا ما قرآن را در شبی مبارک نازل کردیم. در این آیه شریفه شب قدر با کلمه مبارک توصیف شده است با توجه به وضع ماده برکت در معنای رشد کردن، زیاد شدن و فزونی و خیر کثیر(۶) چنین به دست می‌آید که آثار و منافع فراوانی در این شب مقدس مقدر گردیده است و ماه مبارک رمضان به عنوان ظرف زمان برای حلول شب قدر می‌باشد و این امری است که فضیلت و قداست کلیه شب‌های مبارک رمضان را تضمین می‌کند، چنانچه امام صادق علیه السلام می فرماید:((فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَيْلَةُ الْقَدْرِ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ)).(۷).آغاز و پیدایش ماه های دوازده گانه، ماه خدا می باشد، ماه خدا همان ماه رمضان است، و قلب ماه رمضان شب قدر است، و قرآن در اولین شب از ماه رمضان نازل گردیده است، پس با قرائت قرآن به استقبال رمضان روید. عبادت در شب قدر معادل ثواب و آثار اخروی عبادت در هزار شب می باشد و همین امر، موجب جایگاه ویژه ماه مبارک رمضان در میان دیگر ماههای سال شده است، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هنگام فرارسیدن ماه رمضان می فرمود:((قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ ذَلِكَ فِي ثَلَاثٍ بَقِينَ مِنْ شَعْبَانَ لِبِلَالٍ نَادِ فِي النَّاسِ فَجَمَعَ النَّاسَ ثُمَّ صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ قَدْ حَضَرَكُمْ وَ هُوَ سَيِّدُ الشُّهُورِ فِيهِ لَيْلَةٌ هِيَ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تُغْلَقُ فِيهِ أَبْوَابُ النَّارِ وَ تُفَتَّحُ فِيهِ أَبْوَابُ الْجِنَانِ فَمَنْ أَدْرَكَهُ فَلَمْ يُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ....)).(۸). پیامبر اکرم(ص)در سه شب مانده به پایان ماه شعبان، بلال را دستور می دادند تا در میان مردم ندا دهد،پس از آنکه مردم جمع می شدند، ایشان برفراز منبر می رفتند، پس از حمد و ثنای خدای متعال، می فرمود: ای مردم، همانا بزرگ و سرور در میان ماه های سال به شما روی آورده، در این ماه شبیست که از هزار شب با خیر و برکت تر است، در این ماه، درهای جهنم بسته و درهای بهشت باز می شود، کسی که این ماه را درک کند ولی ( بر اثر کوتاهی) بخشیده نشود، خداوند او را از رحمت خویش دور خواهد نمود،کسی که پدر و مادرش را درک کند ولی بر اثر عدم
١.سورة التوبة: ٣٦.
۲.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، اسلامیه، ج۴، ص۶۶/ ۲.
۳.همان، ج۴، ص۶۷_۶۸/ ۶؛ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۷/ ۱۸۳۳؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، دارالشریف الرضی، ص۶۴.
۴.سورة القدر: ١.
۵.سورة الدخان: ٣.
۶. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج27، ص61؛ ؛ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة، دارالعلم للملائین، ج4، 1575؛ ابن درید، محمد بن الحسن،جمهرة اللغة، دارالعلم للملائین، ج1، ص325
۷.مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین،موسسه فرهنگی کوشانبور،ج۳، ص۲۷۶.
۸.صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۹۶/ ۱۸۳۲.