رهروان ولایت ـ فاروق به معنای جدا کنندۀ حق از باطل است کسی که با دانش خود حق را از باطل جدا کند فاروق نامیده می‌شود، از اینرو حضرت علی (عليهالسلام) در زمان حیات پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) به دلیل قضاوت‌هایی که جدا کنندۀ حق از باطل بود، از سوی آن حضرت «فاروق اعظم» نامیده شد. و این قضاوت‌ها نشانگر علم و دانش حضرت علی (عليهالسلام) است و اینجاست که حدیث َ «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا؛ من شهر علمم و علی دوازۀ آن»[1] معنا پیدا می‌کند.
این لقب که اختصاصی امیرمؤمنان (عليهالسلام) است از روایات زیادی در منابع شیعه و سنی به دست می‌آید. از باب نمونه تنها به یکی از این روایات اشاره می‌کنیم:
ابوذر می‌گوید: از رسول خدا شنیدم که خطاب به علی (عليهالسلام) می‌فرمود: «ُأَنْتَ الْفَارُوقُ الَّذِي يُفَرِّقُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِل؛ یا علی تو جدا کنندۀ حق از باطل هستی».[2]
از کلمه می‌فرمود به دست می‌آید که نه فقط یکبار بلکه پیامبر بارها علی (عليهالسلام) را فاروق خطاب نموده است.
افزون بر این روایات، خود حضرت بارها مي‌فرمود: «أَنَا فَارُوقُ الْأُمَّة[3]؛ من فاروق امّت هستم».
با اینکه هیچ دلیلی وجود ندارد که در زمان حیات رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم) شخص دیگری غیر از امام علی (علیه‌السلام) فارق نامیده شده باشد، امّا برخی در تلاشند که خلیفۀ دوم را هم فارق معرفی کنند و حتّي اخيراً در كالاهاي رسانه‌اي خود از جمله فيلم‌ها و سريال‌ها به اين امر پرداخته‌اند؛ در حالي كه غافل از آنند که خليفه دوم خود در پاسخ بسیاری از احکام، ناتوان می‌ماند به حضرت علی (علیه‌السلام) رجوع می‌کرد و خود می‌گفت: لَوْ لَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ؛ اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.[4] و چگونه می‌توان کسی را که خود، اعتراف دارد دیگری افضل و علمش بیشتر از اوست، فاروق اعظم نامید؟با اینکه گفتیم فارق کسی است که بر اثر دانش و علم خود قضاوت‌های درستی می‌کرد.
بسیاری از قضاوت‌های خليفه دوم نادرست بود و حضرت علی (عليهالسلام) آنها را اصلاح می‌کرد؛ از جمله هنگامی که زنی شوهرش مسافرت بود و قبل از نه ماه زایمان کرد. عمر خواست او را سنگسار کند، حضرت علی (علیه‌السلام) با استناد به آیه «حَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا؛ و دوران حمل و از شير باز گرفتنش سي ماه است.[احقاف-15] زن را تبرئه نمود. [5] و این تنها یکی از قضاوت‌های نادرست وی بود و موارد بسیاری وجود دارد که در منابع فریقین (شيعه و سنّي) آمده است.
افزون بر این، از برخی منابع تاریخی نیز استفاده می‌شود که یهود لقب فاروق را به خلیفۀ دوم دادند. «طبری» که خود از اهل سنت است، از «ابن شهاب زهری» نقل کرده است که اولین کسی که این لقب را به عمر داد، اهل کتاب بودند و مسلمانان نیز تحت تأثیر آنان قرار گرفتند. و به ما نرسیده که پیامبر در این باره چیزی گفته باشد.[6]
علاوه بر این، عمر هیچ گاه فاروق را در مورد خود به کار نبرد و در صحاح ستّه اهل سنت نیز چنین چیزی یافت نمی‌شود.[7] در حقيقت این از دسیسه‌های معاویه بود که دستور داد هر فضیلتی كه علی (عليهالسلام) دارد، مشابه آن برای شیخین تكرار شود.
بنابراین اميرالمومنين علی (علیه‌السلام) فاروق اعظم است و کسی غیر از او شایستگی چنین لقبی را ندارد.
-------------------------
پي‌نوشت:
[1]حر عاملى، وسائل الشيعة، مؤسسه آل البيت عليهمالسلام قم، 1409 ق، ج27، ص34.
[2]علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404ق، ج38، ص227.
[3]بحار الانوار، ج53، ص39.
[4]كلينى، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1365 ش، ج 7، ص 421.
[5]بحار الانوار، ج30، ص110.
[6]طبرى، تاریخ طبرى، ترجمه ابو القاسم پاينده، تهران، اساطير، چ پنجم، 1375ش، ج5، ص2031.
[7]ابن اثیر، الكامل، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خليلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش. ج9، ص87.
نظرات
سلام ممنون جالب بود
سلام.
استفاده کردیم.
سلام خیلی مفید بود ممنون از اینکه سرزدید با مطالب جدید منتظر نظرات خوبتون هستم یا علی
تصور میکنند میتوانند با جا به جا کردن القاب، جانشین پیامبر را جابه جا کنند