رهروان ولایت ـ از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نقل شده است که فرمود: «أُنْصُرْ أَخاكَ ظالِمًا أَوْ مَظْلوُمًا (برادر خود را یارى كن چه ستمگر باشد و چه ستم دیده) شاید این مطلب، کمی تعجب‌آور باشد، به خاطر اینکه ممکن است پرسیده شود که: مظلوم را باید یاری کرد امّا ظالم را چرا یاری کنیم؟
خود آن حضرت، پاسخ این سؤال را هم فرمودند که: «إِنْ یَكُ ظالِمًا فَارْدُدْهُ عَنْ ظُلْمِهِ وَ إِن یَكُ مَظْلوُمًا فَانْصُرُهُ؛[1] اگر ستمگر است او را از ستم باز دار و اگر ستم‌دیده است او را یارى كن».
با شنیدن این سخن، به یاد نهی از منکر و امر به معروف می‌افتیم و اینکه اعتقاد و عمل به این موضوع، می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند و بسیاری از مشکلات آینده را هم جلوگیری کند و به عکس؛ ترک و بی‌توجهی به این‌دو می‌تواند مشکلات فراوانی را به دنبال داشته باشد.
نکته‌ی قابل توجه؛ این است که از اینکه در روایت، فرموده «برادر خود را یاری کن» تصور نشود که امر به معروف و نهی از منکر، فقط در مورد مردان است، بلکه مردان و زنان مسلمان و مؤمنین، همه، وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را دارند؛ چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ؛[توبه/71] مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یكدیگرند امر به معروف و نهى از منكر مىكنند» البته امر به معروف و نهی از منکر، مراتب و شرائطی هم دارد که در رساله‌های توضیح‌المسائل، آمده است.[2]
شاید هیچ انسانی یافت نشود که از وضعیت کنونی دنیا راضی باشد؛ زیرا یا خودش گرفتار ظلم است و یا دیگران را در ظلم می‌بیند و شاهد فساد و تباهی‌ها در زمین است، اسلام، برای رفع این ظلم‌ها و فساد‌ها، دو راه حل دارد:
- الف: امر به معروف
- ب: نهی از منکر
یعنی: خوبی‌ها را بشناسیم و یکدیگر را به آن، سفارش کنیم و همچنین، بدی‌ها را بشناسیم و یکدیگر را از آن بازداریم.
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر:
امام علی(علیه‌السلام) در یک کلام نورانی، در مورد اهمیت این‌دو موضوع، می‌فرماید: گروهى، منكر را با دست و زبان و قلب انكار مىكنند، آنان تمامى خصلتهاى نیكو را در خود گرد آوردهاند. گروهى دیگر، منكر را با زبان و قلب انكار كرده، امّا دست به كارى نمىبرند، پس چنین كسى دو خصلت از خصلتهاى نیكو را گرفته و دیگرى را تباه كرده است. و بعضى منكر را تنها با قلب انكار كرده و با دست و زبان خویش اقدامى ندارند، پس دو خصلت را كه شریفتر است تباه ساختهاند و یك خصلت را به دست آوردهاند. و بعضى دیگر منكر را با زبان و قلب و دست، رها ساختهاند كه چنین كسى، مردهاى میان زندگان است و تمام كارهاى نیكو و جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهى از منكر، مانند قطرهاى در برابر دریاى بزرگ و متلاطم است».[3]
و پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در روایتی دیگر می‌فرماید: «مَن أَمَرَ بِالمَعرُوفِ وَنَهى عَنِ المُنكَرِ فَهُوَ خَلیفَةُ اللّهِ فِى الأرضِ وَخَلیفَةُ رَسُولِهِ؛[4] هر كس امر بمعروف و نهى از منكر نماید، جانشین خدا در زمین و جانشین رسول اوست».
بعضی از فایده‌های امر به معروف و نهی از منکر:
امام باقر(علیه‌السلام) در یک روایت، در معرفی و بیان فایده‌هایی از امر به معروف و نهی از منکر می‌فرمایند: «إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِیلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصَّالِحِینَ فَرِیضَةٌ عَظِیمَةٌ بِهَا یُقَامُ الْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ تُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ [5] همانا امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و شیوه‌ی صالحان است، واجب بزرگی است که به واسطه‌ی آن، واجبات؛ بپاداشته و راه‌ها امن و کسب‌ها حلال می‌شود، ستم‌ها برطرف و زمین، آباد می‌شود، دشمنان مجبور به انصاف می‌شوند و امر (دنیا و دین) استوار میگردد» و... فایده‌های بسیاری دیگر. [6]
یکی از وظایف ما نسبت به خانواده‌ی خود:
یکی از وظایف هر فرد نسبت به خانواده‌ی خود نیز امر به معروف و نهی از منکر آنهاست، بنابر فرمایش امام صادق(علیه‌السلام) که ابوبصیر در مورد اینکه خداوند فرموده است «قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِیكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ؛ [تحریم/6] اى كسانى كه ایمان آوردهاید خود و خانواده خویش را از آتشى كه هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست نگه دارید» از حضرت سوال كرد: چگونه خانواده خود را حفظ کنیم؟ فرمود: «تَأْمُرُونَهُمْ وَ تَنْهَوْنَهُمْ [7] آنها را امر به معروف و نهی از منکر کنید».
بعضی از ضرر‌های ترک امر به معروف و نهی از منکر:
امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: «فَإِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى شُعَیْبٍ النَّبِیِّ إِنِّی لَمُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِكَ مِائَةَ أَلْفٍ وَ أَرْبَعِینَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّینَ أَلْفاً مِنْ خِیَارِهِمْ فَقَالَ یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْیَارِ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهُمْ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِی وَ لَمْ یَغْضَبُوا لِغَضَبِی [8] خداوند متعال به شعیب نبى(علیه‌السلام) وحى كرد كه: من از قومت صد هزار نفر را عذاب مى‌كنم؛ چهل هزار نفر از افراد شرّ و شصت هزار نفر هم از خوبان. شعیب گفت: پروردگارا! آنان را كه عذاب مى كنى نااهلانند، پس علّت عذاب خوبان چیست؟ خداوند(عزّوجل) به او وحى كرد كه: آنها با اهل معصیت مدارا كردند و به خاطر غضب من خشمگین نشدند».
همان‌طور که از این روایت، فهمیده می‌شود ترک نهی از منکر، می‌تواند ضرر عمومی داشته باشد و دامن‌گیر همه شود.
امام صادق(علیه‌السلام) در روایتی دیگر از قول پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرماید: «إِنَّ الْمَعْصِیَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرََّ إِلَّا عَامِلَهَا وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِیَةً وَ لَمْ یُعَیَّرْ عَلَیْهِ أَضَرَّتِ الْعَامَّةَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه‌السلام) وَ ذَلِكَ أَنَّهُ یُذِلُّ بِعَمَلِهِ دِینَ اللَّهِ وَ یَقْتَدِی بِهِ أَهْلُ عَدَاوَةٍ [9] تردیدى نیست كه اگر بندهاى در پنهان (از اوامر و نواهى حق) نافرمانى كند، پى آمد و زیان آن تنها به خود او خواهد رسید ولى اگر آشكارا چنین كار ناشایستهاى را انجام دهد و مورد سرزنش مردم قرار نگیرد، آثار سوء ناشى از آن، دامن‌گیر عموم مردم و زیان آن فراگیر خواهد شد.
سپس امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: و آن به این جهت است كه او (در واقع) با این كار (ناپسند) دین خدا را خوار و كوچك شمرده و خود را در موقعیتى قرار داده است كه دشمنان خدا (جرأت پیدا کنند و) از رفتار او پیروى كنند».
و پیامبر اكرم(صلّى‌الله‌علیه‌وآله) بنابر روایتی دیگر فرمود: «مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ قَبْلَ أَنْ تَدْعُوا فَلَا یُسْتَجَابَ لَكُمْ وَ قَبْلَ أَنْ تَسْتَغْفِرُوا فَلَا یُغْفَرَ لَكُمْ؛[10] به نیكى فرمان دهید و از بدى بازدارید پیش از آنکه دعا کنید و اجابت نشود و قبل از آنکه استغفار کنید و آمرزیده نشوید».
یکی از نتیجه‌های ترک امر به معروف و نهی از منکر به موقع، شهادت طلبه‌ی شهید؛ علی خلیلی بود[11] که شاید اگر آن افراد منحرف، از زمان کوچک‌ترین انحراف، مورد امر به معروف و نهی از منکر قرار می‌گرفتند و از قبل، می‌آموختند که با چشم، دزدی نکنند کارشان به آنجا نمی‌رسید و اگر دختران و زنان جامعه‌ی ما بیاموزند که با لباس‌ها و ظاهر محرّک در فضای جامعه، حضور پیدا نکنند، همچنین حضور اجتماعی ایشان در جایگاه مخصوص خودشان باشد؛ جامعه‌ای بسیار سالم‌تر از وضع موجود، خواهیم داشت.
و فراموش نکنیم که: به واسطه امر به معروف و نهی از منکر، واجبات؛ بپاداشته و راه‌ها امن و کسب‌ها حلال می‌شود، ستم‌ها برطرف و زمین، آباد می‌شود.
--------------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. نهج الفصاحه، ص266.
[2]. احکام و رساله ی مراجع.
[3]. «فَمِنْهُمُ الْمُنْكِرُ لِلْمُنْكَرِ بِیَدِهِ وَ لِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَذَلِكَ الْمُسْتَكْمِلُ لِخِصَالِ الْخَیْرِ وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِیَدِهِ فَذَلِكَ مُتَمَسِّكٌ بِخَصْلَتَیْنِ مِنْ خِصَالِ الْخَیْرِ وَ مُضَیِّعٌ خَصْلَةً وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِقَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِیَدِهِ وَ لِسَانِهِ- [فَذَاكَ فَذَلِكَ الَّذِی ضَیَّعَ أَشْرَفَ الْخَصْلَتَیْنِ مِنَ الثَّلَاثِ وَ تَمَسَّكَ بِوَاحِدَةٍ وَ مِنْهُمْ تَارِكٌ لِإِنْكَارِ الْمُنْكَرِ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ یَدِهِ فَذَلِكَ مَیِّتُ الْأَحْیَاءِ وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنْ الْمُنْكَرِ إِلَّا كَنَفْثَةٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ». نهج البلاغة، حکمت374.
[4]. مستدرك الوسایل، ج12، ص179.
[5]. مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، ج2، ص125.
[6]. به عنوان مثال: به این آدرس مراجعه کنید.
[7]. تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج16، ص148.
[8]. مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، ج2، ص125 و 126.
[9]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص261.
[10]. مجموعة ورام (تنبیه الخواطر)، ج2، ص239.
[11]. از زبان شهید: (1) و (2)
نظرات
یا حق.