رابطه تولی و تبری با اتحاد مسلمین

مقدمه: تولی و تبری از آموزه‌های بنیادین اسلام است که در قرآن کریم و روایات اهل‌بیت (ع) به آن‌ها تأکید فراوانی شده است. تولی به معنای دوست داشتن، یاری کردن و پیروی از کسانی است که خدا و پیامبرش آن‌ها را دوست دارند. تبری نیز به معنای بیزاری جستن، قطع رابطه و دشمنی با کسانی است که با خدا و پیامبرش مخالفت می‌کنند.

اهمیت تولی و تبری به حفظ جامعه اسلامی از نفوذ دشمنان و انحرافات است. در نگاه اول ممکن است به نظر برسد که تولی و تبری با اتحاد و انسجام مسلمانان منافات دارد. زیرا ممکن است این تفکر ایجاد شود که با تاکید بر تولی از گروه خاصی و تبری از گروه دیگر، نوعی تفرقه و اختلاف در میان مسلمانان ایجاد می‌شود. اما با بررسی دقیق‌تر می‌توان به این نتیجه رسید که تولی و تبری نه تنها با اتحاد منافاتی ندارد بلکه برعکس، یکی از عوامل مهم تقویت وحدت و انسجام اسلامی است.

یکی از مهمترین دلایل سازگاری تولی و تبری با اتحاد، وحدت در برابر دشمن مشترک است. تولی و تبری به مسلمانان کمک می‌کند تا در برابر دشمنان مشترک متحد شده و با قدرت بیشتری با آن‌ها مقابله کنند. همچنین با تاکید بر تولی از اولیای خدا و تبری از دشمنان او، هویت اسلامی تقویت شده و مسلمانان به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند.

از دیگر دلایل سازگاری تولی و تبری با اتحاد، شفاف‌سازی مواضع است. تولی و تبری به مسلمانان کمک می‌کند تا مواضع خود را نسبت به حق و باطل شفاف کرده و از هرگونه ابهام و تردید دور شوند.

یکی دیگر از دلایل سازگاری میان این دو مفهوم، پرهیز از نفوذ بدعت‌ها است. با تبری از بدعت‌گذاران و پیروان آن‌ها، از نفوذ بدعت‌ها و انحرافات در جامعه اسلامی جلوگیری می‌شود.

عواملی وجود دارد که برخی افراد را به تصور منافات تولی و تبری با اتحاد وامی دارد! این تصور اشتباه، ریشه در چند عامل اساسی دارد که یکی از آنها تفسیرهای افراطی و سطحی است. برخی افراد با تاکید بیش از حد بر تفاوت‌های میان مذاهب و گروه‌های اسلامی، به جای تمرکز بر مشترکات، به دنبال ایجاد مرزهای واضح و جدایی‌ناپذیر می‌روند. این امر می‌تواند به تفسیرهای افراطی از تولی و تبری منجر شود. برخی افراد نیز با تعمیم‌گری نادرست، تمام اعضای یک گروه یا مذهب را به دلیل اعمال برخی از افراد آن گروه، مشمول تبری قرار می‌دهند. این امر باعث ایجاد تنش و اختلاف می‌شود.

یکی دیگر از این عوامل اساسی، عدم شناخت دقیق مفاهیم تولی و تبری است. برخی افراد تولی را به معنای دوست داشتن مطلق و بی‌قید و شرط می‌دانند و هرگونه انتقاد یا مخالفت با فرد یا گروه مورد تولی را نفی می‌کنند. در مقابل، برخی دیگر نیز تبری را به معنای دشمنی مطلق و بی‌دلیل می‌دانند و هرگونه ارتباط یا همکاری با افراد یا گروه‌های مورد تبری را حرام می‌شمارند.

عوامل سیاسی و اجتماعی نیز موجب تصور منافات این دو مفهوم در منظر برخی از افراد شده است. در برخی موارد، افراد یا گروه‌های خاص برای اهداف سیاسی یا اجتماعی خود، از مفاهیم تولی و تبری به صورت ابزاری استفاده می‌کنند و آن‌ها را به گونه‌ای تفسیر می‌کنند که با منافعشان سازگار باشد. تبلیغات و افکار غلطی که توسط دشمنان اسلام و یا برخی افراد ناآگاه منتشر می‌شود، می‌تواند در ذهن افراد ایجاد شود و آن‌ها را به این باور برساند که تولی و تبری با اتحاد منافات دارد.

نادیده گرفتن سیره عملی ائمه نیز از جمله این عوامل است. برخی افراد با نادیده گرفتن سیره عملی ائمه اطهار (ع) که همواره بر وحدت و همدلی مسلمانان تاکید می‌کردند، به دنبال توجیه تفاسیر افراطی خود از تولی و تبری هستند.

یکی از مهمترین راهکارها برای تقویت وحدت بر اساس تولی و تبری، تفسیر صحیح و جامع از آن است. به جای تمرکز بر تفاوت‌های فرعی، باید بر مشترکات اعتقادی و عملی مسلمانان تاکید شود. همه مسلمانان به توحید، نبوت و معاد اعتقاد دارند و این مشترکات می‌تواند زمینه‌ای برای وحدت باشد. بنابراین نباید بر اساس رفتار برخی افراد، به کل یک گروه یا مذهب برچسب زده شود. تعمیم‌گری باعث ایجاد تفرقه و بدبینی می‌شود.

تفسیر مفاهیم تولی و تبری باید با توجه به شرایط تاریخی و اجتماعی هر دوره و مکان انجام شود. مفاهیمی که در گذشته کاربرد داشته‌اند، لزوماً در شرایط کنونی به همان شکل قابل اعمال نیستند. برای تفسیر صحیح این مفاهیم، باید به قرآن، سنت، و روایات اهل‌بیت (ع) رجوع کرد. از تفسیرهای شخصی و سلیقه‌ای باید پرهیز شود. 

از دیگر راهکارها، تقویت شناخت از اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام است. باید تلاش شود تا معارف اسلامی به صورت صحیح و جامع به مردم آموزش داده شود. با افزایش آگاهی مردم از دین، تعصب و جهل کاهش یافته و زمینه برای وحدت فراهم می‌شود. علاوه بر این، سیره عملی ائمه اطهار (ع) به عنوان الگوهای کامل انسانیت، باید به مردم معرفی شود. با الگوگیری از ائمه، مسلمانان می‌توانند به وحدت و انسجام بیشتری دست پیدا کنند.

راهکار دیگر برای تقویت وحدت بر مبنای تولی و تبری، ترویج فرهنگ گفتگو و تحمل است. باید فضایی ایجاد شود که در آن مسلمانان بتوانند آزادانه نظرات خود را بیان کنند و به یکدیگر گوش دهند. گفتگو و تبادل نظر، بهترین راه برای رفع اختلافات و رسیدن به تفاهم است. مسلماً این عمل موجب مبارزه با افراطی‌گری و تندروی می‌شود. و با این راهکار می‌توان اعتدال‌گرایی در دین را ترویج کرد و از افراط و تفریط پرهیز نمود. باید با گروه‌های تکفیری که به نام اسلام، اقدام به کشتار و ویرانی می‌کنند، مبارزه کرد.

یکی دیگر از این راهکارها، همکاری و تعامل با سایر مذاهب و ادیان با محوریت قرار دادن گفتگوی بین دینی و تاکید بر مشترکات انسانی و پرهیز از تحریک احساسات مذهبی است. 

نتیجه‌گیری: تولی و تبری دو مفهوم اساسی در اسلام هستند که با اتحاد و انسجام مسلمانان منافاتی ندارد. بلکه با تفسیر صحیح و عمل به این مفاهیم، می‌توان به وحدت و انسجام بیشتر مسلمانان دست یافت. البته تحقق این مهم نیازمند تلاش و همکاری همه مسلمانان است. بنابراین مسئله دوستی با دوستان اهل بیت علیهم السلام و دشمنی با دشمنان آنان با وحدت اسلامی بین شیعه و سنی هیچ گونه منافاتی ندارد، زیرا چنان نیست که اهل تسنن از دشمنان اهل بیت علیهم السلام باشند، به خاطر اینکه بسیاری از آنان به حکم آیه شریفه:«قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ» [۱] «بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم [= اهل بیتم‌]»، دوستی و مودت اهل بیت علیهم السلام را واجب می‌شمارند. 

پی نوشت

[۱] سوره شوری، آیه ۲۳