رهروان ولایت ـ فرهنگ امانت داری در آموزه‌های اسلامی
یکی از زیباترین آموزه‌های فرهنگ اسلامی توجه به امانت داری و حفظ اموال و دارایی‌های دیگران است که در اختیار افراد قرار داده شده است. خداوند متعال در قرآن مجيد مىفرمايد:«انَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ انْ تُؤَدُّوالْاماناتِ الى اهْلِه؛[نساء/58] همانا خداوند به شما فرمان ميدهد كه امانتها را به اهل آن بدهيد».
امام صادق (علیه السلام) فرمود:«انَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً الَّا بِصِدْقِ الحديثِ وَاداءِ الْامانَةِ الَى الْبِرِّ وَالْفاجِر؛[1]خداوند هيچ پيامبرى را بر نيانگيخته، جز براستگويى و اداى امانت به نيكوكار و بدكار»
امام باقر(علیه السلام) فرمود:« ثَلاثٌ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وجَلَّ لِاحَدٍ فيهِنَّ رُخْصَةً: اداءُ الْامانَةِ الَى الْبِرِّ وَالْفاجِرِ ... ؛[2]خداوند اجازه ترك سه چيز را به هيچ كس نداده: يكى رد امانت (به صاحبش) مىباشد چه نيكوكار باشد چه بدكار ...».
اميرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: سوگند مى خورم كه لحظهاى قبل از وفات پيامبر (صلی الله علیه واله و سلم) سه بار از او شنيدم كه فرمود:
«يا ابَاالْحَسَنِ ادِّ الْامانَةَ الَى الْبَرِّوَالْفاجِرِ فيما قَلَّ وَجَلَّ حَتَّى فِى الْخَيْطِ وَالْمَخيطِ؛[3] اى على! امانت را به نيكوكار و بدكار پس بده، كم باشد يا زياد، حتّى نخ و سوزن».
همچنين آن حضرت در يكى از وصيتهايش فرمود:«ادُّوا الْاماناتِ وَلَوْ الى قَتَلَةِ الْانْبِياءِ؛[4] امانتها را رد كنيد، گر چه به قاتلان پيامبران باشد».
انواع امانت:
در فـرهـنـگ اسـلام امـانـت به دو چیز اطلاق می شود: الف) امانت الهی ب) سپردن مال نزد دیگران.
الف) امانت الهی:
خداوند متعال در سوره مبارکه احزاب آیه 72 می فرماید:
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً؛[احزاب/72]ما امانت [الهى و بار تكليف] را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه كرديم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناك شدند، و [لى] انسان آن را برداشت راستى او ستمگرى نادان بود.»
علمای علوم قرآن و تفسیر درخصوص این آیه شریف نظرات فراوانی ابراز داشته‌اند و مقصود از امانت را در آیه مصادیق متعددی بیان کرده‌اند. به گفته محققین تفسیر نمونه می‌توان گفت امانت الهى همان«تعهد و قبول مسئوليت» است.
بنابراين آنها كه امانت را صفت اختيار و آزادى اراده دانستند به گوشهاى از اين امانت بزرگ اشاره كردهاند، همانگونه آنها كه آن را تفسير به« عقل» يا« اعضاء پيكر» « فرائض و واجبات» و يا« تكاليف به طور كلى» تفسير نموده‌اند هر كدام دست به سوى شاخهاى از اين درخت بزرگ پربار دراز كرده، و ميوهاى چيدهاند.[5]
ب) مال سپرده شده:
مـنـظـور از مال سپرده شده، اموال و دارایی ها و احیانا اشیایی اسـت کـه بـه انسان امانت داده می شوند و او باید از این امانت هـا به نحو احسن نگه داری کند. به چند نمونه از انواع امانت از نوع مال سپرده شده اشاره می شود. 1-نـامـه هـا و پـیـغـام ها. 2-اجناس و کالاها 3- بیت المال مردم 4-حیوانات 5-زمـیـن
فوائد و آثار امانت داری در زندگی
امانت داری آثار و فـوایـد فردی و اجتماعی بی شماری دارد که به چند مورد از آن ها اشاره می‌شود:
1. خـشـنودی خداوند:
اینکه خداوند متعال در آیات روح بخش قرآن اولیای خود را در دنیا و آخرت با این ویژگی معرفی می نماید گویایی رضایت خداوند از این صفت اخلاقی و مراعات کنندگان آن است کما اینکه خداوند متعال می فرماید:«وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ وَ الَّذينَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ وَ الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ أُولئِكَ في جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ؛[معارج/35-32] و كسانى كه امانتها و پيمان خود را مراعات مىكنندو آنان كه بر شهادتهاى خود ايستادهاند.و كسانى كه بر نمازشان مداومت مىورزند. آنها هستند كه در باغهايى [از بهشت]، گرامى خواهند بود.»
در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:«إذا أحَبَّ اللّه ُ عَبدا حَبَّبَ إلَيهِ الأمانَةَ؛[6] امام على عليه السلام : هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، امانت دارى را در نظرش محبوب گرداند.»
2. جلب اعتماد و اطمینان مردم:
یکی از ویژگی های مشهور رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم): خصوصت امانت داری ایشان بود به طوری که مشرکین مکه به واسطه این خصوصیت اخلاقی به ایشان اعتماد می کردد و در سفرهای که داشتند اموال خود را نزد ایشان به امنت می گذاشتن علاوه براین به طور تجربی و عقلانی نیز نوعاً مردم کسانی که به امانت داری شهرت دارند دوست می‌دارند و به آنها اعتماد می‌نمایند.
در روایتی نقل شده است امام صادق علیه السلام به عبدالرحمن بن سیابه فرمود: آیا به تو سفارشی ارزنده داشته باشم؟ او گفت: آری یابن رسول اللَّه صلی الله علیه وآله! امام فرمود: «عَلَیک بِصِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَداءِ الاَْمانَةِ تَشْرِک النَّاسَ فی اَمْوالِهِمْ هکذا؛[7] بر تو باد راستگویی و اداء امانت که در این صورت شریک مال مردم خواهی بود. [پس امام دو انگشت خود را به هم چسبانیده و فرمود] مثل این.»
3. وسعت روزی
ازامام على (عليه السلام) در این خصوص نقل شده است که می فرماید:«لامانَةُ تَجُرُّ الرِّزقَ، و َالخيانَةُ تَجُرُّ الفَقرَ؛[8]امانتدارى روزى مى آورد و خيانت در امانت فقر.»
4. امنیت و آسایش اجتماعی
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله در مورد این ره آورد اجتماعی امانت داری در جامعه می‌فرماید: «لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما لَمْ یتَخاوَنُوا وَاَدُّوا الاَمانَةَ؛[9] پیوسته امت من در خوشی و راحتی خواهند بود، مادامی که به همدیگر خیانت نورزند و امانتها را ادا کنند.»
_______________________________
پاورقی:
[1].الکافی:ج2ص104ح1.
[2].مشكاة الانوار طبرسي: ج3 ص142
[3].بحارالنوار :ج77ص275.
[4].تحف العقول:ص74.
[5]. تفسير نمونه، ج17، ص: 454.
[6].میزان الحکمه:ج2ص438/ح٣٢٩٨.
[7].وسائل الشیعه، ج 19، ص 69
[8]. تحف العقول ص221 .
[9]. وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 9، ص 25.
نظرات
از خصلتهای بسیار زیبا و پسندیده در میان انسانها امانت‌داری و بازگرداندن به موقع و همراه با سلامت امانت است.
هر کسی در زندگی گاهی به انسان پاکدل و امینی نیازمند می‌شود تا مال و وسیله‌ی راز یا مطلب مهمی را نزد او به امانت بسپارد حفظ امانت دیگران، احترام به احساسات پاک انسانی است عموم ادیان مقدس الهی بخصوص اسلام بر تقویت این صفت نیک تأکید فراوان نموده‌اند.
پیامبر اسلام قبل و بعد از بعثت به محمد امین معروف بود و مردم اشیاء گرانبهای خویش را نزد آن حضرت به امانت می‌سپردند. حتی درشب هجرت که رسول خدا مخفیانه از مکه خارج شد امانتهای مردم را که غالباً همان کفار بودند نزد ام ایمن نهاد و به امیرالمؤمنین علیه‌‌السلام فرمود تا در موقع مناسب به صاحبانش برگرداند.
خداوند سبحان در قرآن رعایت امانت را یکی از صفات مؤمنین می‌داند و می‌فرماید:
مؤمنان کسانیند که امانتها و پیمان خویش را رعایت می‌کنند.